چکیده:
معماری و مهندسی سازه در ایران دارای پیشینه ای کهن بوده و همواره معماری و سازه با یکدیگر
رشد کرده اند که دارای همگرایی بین فن و هنر هستند. این همگرایی موجب ساخت بناهای تاریخی
بی شماری را در سرزمینی پهناور و در طی قرنها به وجود آورده است و توانسته مسائل سازه ای
پیچیده ای را حل کند و شاهکارهای باشکوهی از معماری را خلق کند. مصالح طبیعی فلات ایران و
فنون بومی ساز ه ای، موجب استفاده وسیع از سازه های قوسی مبتنی بر تحمل نیروهای فشاری در
عناصر معماری شده است. یکی از پیشرفته ترین این فنون سازه ای برای پوشش فضا، باریکه تاق ها
هستند. پوشش توسط سازه های باریکه تاقی از دو دید قابل بررسی است، نخست از بعد تفکر که
همان هندسه نظری است و سپس از لحاظ ساخت یا هندسه عملی مورد تحلیل قرارگیرد. پیوند این
دو با یکدیگر، موجب شناخت و آگاهی این فناوری در پوشش فضا شده و به احیای آن کمک میکند.
این مقاله بر اساس روش توصیفی -تحلیلی است که برای تحلیل از روش مطالعات کتابخانه ای
استفاده شده است. بنا به علل مختلف از جمله کمبود منابع جامع و متمرکز در این زمینه، این
پژوهش، به صورت مشاهده انجام گرفته و نیز مبتنی بر مطالعات و برداشت های میدانی پیش رفته
است.
بازشناسی و واکاوی در فناوری های گذشته، در عصر مدرن که نگاه به گذشته جایگاهی نداشته،
امری ضروری به نظر میرسد. به عبارتی دیگر، با شناخت سازه های ایرانی میتوان در شیوه ساخت و
نحوه عملکرد آن آگاهی لازم را کسب کرد. در این نوشتار، فناوری باریکه تاقها در معماری سنتی و
جایگاه استفاده از آن مطرح شده مورد ارزیابی قرار می گیرد.
خلاصه ماشینی:
"واژگان کلیدی: سازه، هندسه نظری، هندسه عملی، باریکه تاق، تویزه مقدمه کاربندی یکی از نتایج تکامل پوشش فضا توسط باریکهتاق و تکنیکی برای اجرای پوششهای گنبدی در طول تاریخ معماری است.
پرسشها و روش تحقیق آیا هندسه عملی و نظری کاربندی و رسمی تفاوت دارد ؟ دلایل استفاده از باریکه تاق در طول تاریخ معماری ایران چیست ؟ کاربندی با هندسة پیچیده چگونه قابل اجراء است ؟ این مقاله به روش استدلال منطقی و بهصورت تحلیلی-مقایسهای و روشهای جمع آوری اطلاعات کتابخانهای شکل گرفته است.
در کتاب «هندسه در معماری» کاربندی را سازهای و متفاوت از رسمیبندی میداند و چنین تعریف میکند: «کاربندی متشکل از باریکه یا لنگه تاق هائی است که از تقاطعشان استخوانبندی پوشش برای سقف بهوجود میآید و اکثر مواقع بهصورت اسکلت پوشش دوم و کوتاهتر نسبت به سقف اصلی است و گاهی برای سقف اصلی نیز مورد استفاده قرار میگیرد» (پیرنیا و بزرگمهری، 1385: 1).
کاربندی: انواع پوششهای تزیینی باربر و غیرباربر؛ از انواع سقفهای تزیینی با شیوهای از شبکهبندی و بافت؛ مجموعه باریکهتاقهای موربی که با همدیگر تلاقی دارند و از تقاطع آنها در مفصلها برای زدن تاق جهت ایجاد پوشش استفاده میشود، بهطور کلی به مجموعة سقفسازیها (اعم از رسمیبندی، یزدیبندی، کاسهسازی و مقرنس) گفته میشود (فلاحفر، 1388: 203).
میتوان نتیجه گرفت که یکی از راههای شناخت تفاوت رسمی و کاربندی، هندسه نظری آنها است بهطوریکه هرگاه هندسه باریکهتاقی را بر روی زمین تخمیر کنیم نحوه قرارگیری خطوط باریکه تاق نسبت به اضلاع زمینه کار نشاندهنده نوع آن است."