چکیده:
بانک استقراضی مهمترین امتیاز اقتصادی ـ سیاسی بود که روسیه تزاری در ایـران دوره قاجار به دست آورد. روس ها این بانک را در رقابت با بانک شاهنشاهی انگلیس و همچنین بنا بر ضرورتهای اقتصادی در اواخر قرن نوزدهم در ایران تاسـیس نمودنـد. عمـدهتـرین فعالیت موسسه مزبور، آنچنانکه از نامش بر می آید پرداخت قرضه به اقشار مختلـف مـردم ایران، بخصوص رجال درباری و دولتمردان قاجار بود تا بدین طریق آنان را به خـدمت در راستای اهداف و مقاصد روسیه تزاری وادار نماید. دیگر فعالیت هـای بانـک استقراضـی را می توان فراهم نمودن زمینه های افـزایش نفـوذ اقتـصادی روسـیه تـزاری در ایـران، کـسب امتیازات متعدد اقتصادی خصوصا در زمینه راهسازی، کارشکنی در برابر تشکیل بانک ملـی در ایران، همچنین ضربه زدن بر صنایع داخلی ایران و هر چه بیشتر وابسته نمـودن اقتـصاد ایران به روسیه عنوان نمود.
خلاصه ماشینی:
"» لرد کرزن در مورد اخذ امتیاز بانک استقراضی توسط پولیاکف می نویـسد در سـال ١٣٠٧ق / ١٨٩٠م دو مقاطعه کار روس آقای رافالویچ که سابقا کنسول (افتخاری؟) ایران در اودسا بـود و آقای پولیاکف وارد صحنه شدند و نقشه عظیمی جهت حق انحصاری راه آهن و گمرکخانه بـه دست آوردند و گفته بودند خطوطی از مبدأ جلفا- تهران تا بندر عبـاس و جلفـا تـا محمـره و جلفا تا تهران و تهران تا مشهد را مطرح کرده و مورد توافق شده بود.
»٢ عبد الله مستوفی نیـز دلیـل تـشکیل بانـک استقراضـی را رقابت با بانک شاهنشاهی دانسته و می نویسد «روسها هم برای این که از رقیب عقـب نماننـد، تقاضای تأسیس بانکی از دولت ایران نموده و بالاخره هم موفـق شـدند و بـانکی باسـم بانـک استقراضی رهنی در تهران دایر کردند.
در فصل نهم عهدنامه مزبور چنین آمده اسـت : «چـون دولت جمهوری فدراتیو سوسیالیستی شوروی روسیه مخالفت خود را بـه سیاسـت مـستعمرانه کاپیتالیست ها که موجب ازدیاد فقر و فاقه و باعث خونریزی ها بوده است علنا اعلام کرد، لهـذا جدا از استفاده از کارهای اقتصادی دولت امپراطوری روسـیه کـه مقـصود اسـارت ایـران بـود، صرف نظر می نماید و به این ملاحظه تمام نقدینه ها و اشیای قیمتی و قروض و مطالبات و کلیه ١- کاظم زاده، همان، ص ٢٥٦.
/ لاسلز(Lascelles) را از پیشنهاد روس ها آگاه نمود، سفیر به سرعت دسـت بـه کـار شـد و بـا کسب رضایت اولیای دولت انگلستان و بانک شاهنشاهی وامی با بهره شش درصد که روسهـا پیشنهاد کرده بودند در اختیار حکومت ایران قرار داد که «درآمـد گمـرک بنـادر خلـیج فـارس، 1 بوشهر، بندرعباس، لنگه و شهر شیراز ضمانت ادای این تنخواه خواهد بود."