چکیده:
یکی از جریانهای مدرن شعری در اروپا و ایران، شعر «تجسّمی» (Concrete poetry) است. شعر «تجسّمی» یکی از هنجارگریزیهای نوشتاری (Deviation) و برجستهسازیهای زبانی (Foregrounding) است که از درهم آمیختگی شعر و گرافیک پدید میآید. در این جریان شعری، ساختار نوشتاری متن به گونهای گزینش میشود که نوع چیدمان و طرز تلفیق حروف، واژهها و جملات شعر، نوعی تصاویر دیداری قابل تأویل بیافریند. در این مقاله، اهتمام نگارنده بر آن است که با استفاده از شیوههای تلفیقی مختلف، از جمله ادبیات تطبیقی (Comparative Literature) در مفهوم آمریکایی و فرانسوی آن و با رویکرد مقایسة فرمالیستی، به نقد مقارنهای و بررسی تأثیر و تأثّرات میان شعر «تجسّمی» با گونههای مشابه آن در شعر سنتّی ایران بپردازد. بدین منظور، شعر تجسّمی با گونههای مشابه آن در ادبیات کلاسیک ایران، از جمله انواع شعر توشیح (مشجّر، مطیّر، مدوّر و معقّد)، شعر مجسّم، موصّل، تدبیج، حرفگرایی، تصویرسازی، تجسیم (تجسّم)، مورد مقایسة فرمالیستی قرار گرفتهاست. نتیجة بحث، کشف تشابهات فراوانی است که بین شعر «تجسّمی» با نمونههای مشابه در شعر سنّتی فارسی به چشم میخورد. از جملة آنها میتوان به موارد زیر اشاره نمود: هنجارگریزیهای نوشتاری، برجستهسازی، همانندی اشکال گرافیکی، آشناییزدایی، بیگانهسازی و... . این همانندیها را نمیتوان حمل بر «توارد» نمود؛ چراکه با توجه به دلایل مختلف مذکور، بیگمان گیوم آپولینر در آفرینش «کالیگرام»هایش، متأثّر از شعرهای عینی و دیداری سنّتی فارسی، از جمله شعر «توشیح» بودهاست.
خلاصه ماشینی:
از طرفـی، هـدف دیگـر نویسنده ، بررسی تأثیرپذیری بنیانگذاران اروپایی شعر کانکریت از گونه های شـعر دیـداری قدیم ایران است که این بخش از مقاله نیز مبتنی بر «مکتب ادبیات تطبیقی فرانسوی» اسـت .
ثالثا دلایـل و قراینـی کـه در ایـن جسـتار بـه آن ها اشاره رفته ، حکایت از این دارد که یکی از آبشخورهای فکـری آپـولینر در آفـرینش شعرهای کالیگرام هایش ، تأثیرپذیری او از شـعرهای تجسـمی سـنتی فارسـی بـوده اسـت ؛ از جمله تعاملات فراوان ادبی ایران و فرانسه ، به ویژه در دو سدة اخیر، آشـنایی ادبـا و شـعرای فرانسوی با ادبیات و شعر ایران ، تفحصـات فرانسـویان روی آثـار ادبـی کلاسـیک فارسـی، سنخیت فراوان کالیگرام های آپولینر با انواع و اقسام شعرهای توشـیح و...
به طور کلی، با توجه به پیشینۀ تعاملات ادبی میان ایران و فرانسـه و نیـز تـأثیر و تـأثرات صورت گرفته میان ادبیات این دو کشور و از جانب دیگر، با عنایـت بـه شـناخت آپـولینر از ادبیات بسیاری از ممالک غرب و شرق ، به ویژه از ادبیات ایران ، بـیگمـان ایشـان از وجـود شعر «توشیح » و دیگر گونه های تجسمی و دیداری در ادبیات سنتی ایران مطلع بوده اسـت و در واقع ، یکـی از آبشـخورهای فکـری او در آفـرینش کـالیگرام هـایش ، تأثیرپـذیری او از اشکال گرافیکی و نرم زبانی غیرمتعارف و هنجارگریزهای اشعار عینی در ادبیات کلاسیک فارسی بوده است .