چکیده:
پایش و پهنه بندی وضعیت خشکسالی استان خراسان با استفاده از نمایه استاندارد شده بارش
بداق جمالی جواد,جوان مرد سهیلا,شیرمحمدی رضا
خشکسالی به عنوانی یکی از بلایای اقلیمی از طرف پژوهشگران دارای تعاریف و تعابیر مختلفی می باشد. به طور کلی دوره ای که در آن مقدار رطوبت و یا هر نمایه رطوبتی دیگر که نسبت به شرایط نرمال منطقه، ناهنجاری منفی داشته باشد به عنوان شرایط دوره خشکسالی تلقی می شود. به لحاظ ویژگی های فضایی و زمانی، تاریخ آغاز دوره زمانی و یا زمان خاتمه خشکسالی به آسانی قابل تشخیص نیست و از دیدگاه های مختلف آغاز و پایان خشکسالی به صورت متفاوت ارزیابی می شود. فراوانی، شدت خشکسالی و وسعت منطقه نیز از ویژگی هایی است که باید مورد مطالعه قرار گیرند.
به منظور پایش و سنجش خشکسالی در هر منطقه و تجزیه و تحلیل آماری این پدیده و همین طور پیش بینی وقوع آن لازم است از نمایه های مناسب استفاده شود. نمایه استاندارد شده بارش (SPI) یکی از نمایه های جدیدی است که جهت پایش خشکسالی مورد استفاده قرار می گیرد.
محاسبه نمایه SPI برای هر منطقه به آمار دراز مدت نیاز دارد. این آمار دراز مدت به صورت تابع توزیع گاما، برازش یافته سپس تابع حاصل برای پیدا کردن احتمال تجمعی بارندگی برای یک ایستگاه و برای ماه معین و مقیاس زمانی گوناگون استفاده می شود. مقادیر مثبت، نمایانگر بارش بیشتر از مقدار بارش متوسط و مقادیر SPI منفی، بیانگر بارش کمتر از مقدار متوسط آن می باشد. این نمایه بیان می کند که ممکن است یک ناحیه با یک یا چند مقیاس زمانی به طور هم زمان شرایط ترسالی و در دیگر مقیاس های زمانی شرایط خشکسالی را داشته باشد، یعنی یک ناحیه ممکن است دچار خشکسالی کشاورزی باشد؛ اما از لحاظ هیدرولوژی شرایط ترسالی در آن حاکم باشد. محاسبه نمایه SPI با استفاده از نرم افزار ویژه طراحی شده برای این صورت پذیرفته است. این برنامه نمایه SPI را برای مقیاس های 1، 3، 6، 9، 12، 24، 84، 72 ماهه محاسبه می کند. بررسی روش های مختلف درون یابی برای پهنه بندی خشکسالی با استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی (GIS) نشان داده است که بین چهار روش درون یابی، روش کرجینگ و IDW روش های مناسبی برای درون یابی شدت دوره های خشک است. لذا با استفاده از این روش مقادیر نقطه ای نمایه SPI ماهانه مورد استفاده برای پایش دوره های خشک به سطح تعمیم داده شده و نقشه های شدت این پدیده در مقیاس های زمانی متفاوت، برای استفاده در جهت برنامه ریزی های سازگاری با دوره های خشک تولید شده است.
خلاصه ماشینی:
"Yamoah et a1 (3)-1997, Edwards Mckee (4)-2000, Agnew (5)-1999, Komuscu 2-چندکاره بودن SPI ،جهت پالایش شرایط خشکسالی از نظر هواشناسی و کشاورزی و هیدرولوژی 3-توزیع نرمال SPI ، 4-عدموابستگی به رطوبت خاک و امکان استفاده در تمامی ماههای سال، 5-انعطافپذیری SPI نسبت به مقیاسهای زمانی و متفاوت نمایه SPI محاسبه شده در محدودهء 2(به تصویر صفحه مراجعه شود)و یا بیشتر برای ترساندن حاد تا 2(به تصویر صفحه مراجعه شود)و یا کمتر برای خشکسالی حاد، درجهبندی میشود.
برای مثال نقشه شماره 4 پهنهبندی وضعیت خشکسالی استان خراسان را با استفاده از روش IDW با SPI در ژانویه 2003 با دوره زمانی 48 ماهه نشان میدهد.
با توجه به اینکه دادههای مورد استفاده مربوط به شدت دورههای خشک و در نهایت مقادیر نمایه SPI در هر ایستگاه بهعنوان یک مجموعه داده مکانی میباشد،لذا پهنهبندی و تحلیل فضایی دوره خشک با استفاده از این مدل بسیار مناسب است.
در این روش ابتدا دادههای مربوط به انحراف آماری متغیرها در فواصل در جهان متفاوت نسبت به نقطه کنترل به صورت مجموعههایی از فاکتورها وزندار که حداقل خطا در تخمین مقادیر نقطهای را دارد تولید میشود با توجه به کامل بودن روش فوق،جهت پهنهبندی استان ازاینروش استفاده شده است.
ازنظر مقایسه روشهای پهنهبندی،باتوجه به روش معتبرسازی صلیبی که ظاهرا برای کلیه مدلهای پهنهبندی و در تمامی مقیاسهای زمانی انجامشدنی است،شیوه مناسبی باشد و نیز میتوان از دادههای SPI و به کمک مدلهای رقومی اقلیمی و با روشهای آماری که از قالب و ساختار سادهتری برخوردارند یک پیشآگاهی خشکسالی را ارائه نمود تا بتوان یک دورنمای مطابق با واقعیت،از خشکسالی در قسمتهای مختلف بهدست آورد[6]."