چکیده:
پژوهش حاضر در سه حوزة زبانشناسی، ادبیات و تاریخ به بررسی و تحلیل کنشهای گفتار موجود در خطبة امام حسین(ع) در روز عاشورا بر اساس تاریخ طبری میپردازد. نظریة کنش گفتار نشان میدهد که زبان نه تنها برای توصیف جهان استفاده میشود، برای عملی کردن رشتهای از امور دیگر نیز به کار میرود که نشاندهندة منظور گوینده از بیان پارهگفتار است. در واقع، با کاربست این نظریه، ضمن بررسی لایههای زبانی یک اثر، ویژگیها و زوایای پنهان آن را میتوان کشف نمود و از این رو، به ذهن و دنیای کاربرِ زبان راه یافت. در این مقاله که به روش تحلیل گفتمان به صورت تحلیلی-آماری و با رویکرد نظریة کنشگفتار آستین (1962م) و طبقهبندی پنجگانة سرل (1969م) انجام شده؛ واحد تحلیل، مضمون در نظر گرفته شده که میتواند شامل یک کلمه، یک جمله یا چند جمله باشد که بیانکنندة یک کنش است. نتیجة این پژوهش حاکی از این است که امام حسین(ع) با بهره گرفتن از افعالی با کنش اظهاری ابتدا سعی مینماید، موقعیت خویش و خاندانش را برای آنان تصریح نماید و سپس با استفاده از افعالی با کنش ترغیبی و بویژه با کاربست سؤال تلاش میکند، سپاه دشمن را به بازاندیشی در خود و خاندان خویش تشویق و تحریض کند تا حجّت را بر آنان تمام نماید.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله که به روش تحلیل گفتمان به صورت تحلیلی-آماری و با رویکرد نظریة کنشگفتار آستین (1962م) و طبقهبندی پنجگانة سرل (1969م) انجام شده؛ واحد تحلیل، مضمون در نظر گرفته شده که میتواند شامل یک کلمه، یک جمله یا چند جمله باشد که بیانکنندة یک کنش است.
نتیجة این پژوهش حاکی از این است که امام حسین(ع) با بهره گرفتن از افعالی با کنش اظهاری ابتدا سعی مینماید، موقعیت خویش و خاندانش را برای آنان تصریح نماید و سپس با استفاده از افعالی با کنش ترغیبی و بویژه با کاربست سؤال تلاش میکند، سپاه دشمن را به بازاندیشی در خود و خاندان خویش تشویق و تحریض کند تا حجت را بر آنان تمام نماید.
که بر ضد من دستاویزی ندارید «و لم یکن لکم علی سبیل» این پارهگفتار بیانگر کنش اظهاری است؛ زیرا در این کنش، گوینده باور خود دربارة درستی کلام خویش را بیان میدارد و از آنجا که حرف «که» در اینجا حرف تعلیل است؛ تأیید و تأکید امام بر کلام خویش است.
» «ان ولیی الله الذی نزل الکتاب و هو یتولی الصالحین» این پارهگفتار که در قالب سه جمله بیان شده؛ دارای کنش اظهاری است؛ زیرا امام با این سخنان به صراحت بر یاریگر بودن خداوندی که فرستانندة کتاب وحی است و البته دوستدار شایستگان؛ تأکید مینماید.
پارهگفتار بعدی اگرچه با قسم همراه است و دارای معنای منفی: «به خدا قسم که دروغ نگفتهام» دربردارندة کنش اظهاری است و امام با کاربست چنین کنشی در کلام خویش تأکید مینماید که دروغ نگفته است.