چکیده:
تحلیل و بازخوانی داستانها و روایتها با هر عنوانی از زمان ارسطو آغاز شد و در ابتدای قرن بیستم با ظهور فرمالیستها شدت یافت. در همین زمان، ولادیمیر پراپ، با الگو گرفتن از همین روایتشناسان، روشی برای بررسی داستانها طرح کرد. پراپ دریافت قصههای پریان، به رغم تکثر و تنوع ظاهری، از نظر قهرمانان و عملکردهای آنها، دارای نوعی وحدت و همانندی است و تمامی کارکردهای موجود در قصه به سیویک عملکرد محدود میشود. این دستاورد نقطة آغاز علم روایتشناسی جدید به شمار میآید. از آنجایی که نجیب محفوظ، معروفترین رماننویس معاصر عرب، از جمله نویسندگانی است که داستانهای او سرشار از عناصر نمادین شرقی و قالبهای ساختاری نو غربی است، قابلیت بررسی روایی را دارد، این جستار بر آن است تا رمان «روز قتل رئیسجمهور» (یوم قتل زعیم) نوشتة نجیب محفوظ را بر اساس نظریة پراپ بررسی و تحلیل نماید و نشان دهد توالی این کارکردها تا چه اندازه میتواند در داستان محفوظ قابل انطباق باشد. دستاورد پژوهش مبین این است که اگرچه شماری از کارکردها در رمان محفوظ پیدا شدنی است، تعداد این کارکردها کاهش یافته، و مصادیقی جدید یافت شده است که در قصههای پریان روسی وجود ندارد. درنتیجه، این امر موجب تفاوت در نوع کارکردهای پایانی داستان محفوظ با قصّههای پریان گشته است. همچنین بیانکنندة آن است که الگوی پراپ قابلیت بررسی و تحلیل ریختشناسانة داستانهای عربی را دارد.
خلاصه ماشینی:
فصلنامة لسان مبین(پژوهش ادب عربی) (علمی – پژوهشی) سال هشتم، دورة جدید، شمارة بیست وپنجم، پاییز 1395، ص 159- 137 بررسی رمان «یوم قتل زعیم» نجیب محفوظ بر اساس نظریة ریختشناسی پراپ<FootNote No="13" Text="- تاریخ دریافت مقاله: 25/11/94 تاریخ پذیرش نهایی:10/07/95نشانی پست الکترونیکی نویسنده: HRM.
از آنجایی که نجیب محفوظ، معروفترین رماننویس معاصر عرب، از جمله نویسندگانی است که داستانهای او سرشار از عناصر نمادین شرقی و قالبهای ساختاری نو غربی است، قابلیت بررسی روایی را دارد، این جستار بر آن است تا رمان «روز قتل رئیسجمهور» (یوم قتل زعیم) نوشتة نجیب محفوظ را بر اساس نظریة پراپ بررسی و تحلیل نماید و نشان دهد توالی این کارکردها تا چه اندازه میتواند در داستان محفوظ قابل انطباق باشد.
در این پنج مقاله، انواع خویشکاری برای آثار حماسی، عارفانه ها، حکایات و داستانهای جادویی ذکر شده است؛ ولی در مقالة حاضر، یک رمان عربی با عنوان «یوم قتل زعیم» بررسی و تحلیل میشود تا کارکردهای نظریة پراپ با موضوعی غیر از موضوعات حماسی، تخیلی، جادویی و عرفانی نشان داده شود.
همة اعضای خانواده علوان به جز محتشمی زاید، بعد از خوردن صبحانه، به قصد رفتن به محل کار به طور موقتی خانه را ترک میکنند (1e) و تنها محتشمی است که در خانه میماند؛ اما این کارکرد در رمان محفوظ، بسامدی متفاوت از داستانهای پریان دارد؛ بعد از آنکه همه خانه را ترک میکنند، اندوهی ناشی از حس تنهایی پدربزرگ را فرا میگیرد.
در رمان «روز قتل رئیس جمهور»، مشکل اولیه با کشته شدن انور علام(شریر) رفع میشود و علوان دوباره رنده را بهدست میآورد و او را از آن خود میبیند؛ اما علوان، کسی را کشته و باید محاکمه شود.