چکیده:
امروزه مفهوم «فرهنگ» بهعنوان قید مضاف در رشتههای گوناگون علوم انسانی از جمله فلسفه، جامعهشناسی، انسانشناسی، روانشناسی، نشانهشناسی و سیاستگذاری بهکار میرود. در همین راستا به-کارگیری مفهوم «فرهنگ» در این رویکردها و خاصتاً با نگاه علوم انسانی اسلامی، ایجاب میکند، روشی اتخاذ گردد تا بتواند علاوه بر فهم دقیق این مفهوم در حوزه اندیشه انسانی، قادر به پیجویی در متون دینی نیز باشد، فهم و شناخت مفاهیم شکلگرفته در فضای علوم انسانی و شناخت رویکرد و نظرگاه متون دینی نسبت به مفاهیم موجود و فهم روابط میان مفاهیم از اهمیت بالایی برخوردار است، ازاینرو هدف اصلی مقاله تبیین روش پیجویی مفاهیم مدرن علوم انسانی ـ اجتماعی در متون دینی است، از این حیث نوشتار حاضر بهعنوان مطالعه موردی به مطالعه و واکاوی مفهوم فرهنگ بهعنوان مفهومی مدرن در متن قرآن کریم پرداخته است، همچنین از اهداف دیگر این مقاله، میتوان به فهم و شناخت مفهوم امت بهعنوان یکی از مفاهیم قرآنی که با مفهوم فرهنگ دارای اشتراکاتی است، اشاره کرد که در مقاله به تبیین و تحلیل این رابطه پرداخته شده است. لذا این منطق گامی مهم در راستای بومیسازی علوم انسانی از طریق پیجویی مفاهیم مدرن در متون دینی به شمار خواهد آمد.
در همین راستا، فرآیند و مراحل نوشتار حاضر از حیث روشی و محتوایی به منظور نیل به هدف اصلی، بدینگونه میباشد:
گام اول: استفاده از روش تاریخ انگاره در واکاوی مفهوم فرهنگ بهمنظور شناخت فرآیند تغییر و تحولات و مؤلفههای این مفهوم.
گام دوم: پیجویی مؤلفههای استخراج شده در متن قرآن کریم با استفاده از روش معناشناسی سنتی (کتب لغات) و مواجه با مفهوم امت.
گام سوم: معناشناسی ساختاری مفهوم امت به منظور دستیابی به مؤلفههای اصلی و نظام معنایی مفهوم امت.
گام چهارم: تبیین و تحلیل رابطه میان مفهوم امت با مفهوم فرهنگ.
خلاصه ماشینی:
در همین راستا به -کارگیری مفهوم «فرهنگ » در این رویکردها و خاصتا با نگاه علوم انسانی اسلامی، ایجاب میکند، روشی اتخاذ گردد تا بتواند علاوه بر فهم دقیق این مفهوم در حوزه اندیشه انسانی، قادر به پیجویی در متون دینی نیز باشد، فهم و شناخت مفاهیم شکل ¬گرفته در فضای علوم انسانی و شناخت رویکرد و نظرگاه متون دینی نسبت به مفاهیم موجود و فهم روابط میان مفاهیم از اهمیت بالایی برخوردار است ، ازاین رو هدف اصلی مقاله تبین روش پیجویی مفاهیم مدرن علوم انسانی ـ اجتماعی در متون دینی است ، از این حیث نوشتار حاضر به عنوان مطالعه موردی به مطالعه و واکاوی مفهوم فرهنگ به عنوان مفهومی مدرن در متن قرآن کریم پرداخته است ، همچنین از اهداف دیگر این مقاله ، میتوان به فهم و شناخت مفهوم امت به عنوان یکی از مفاهیم قرآنی که با مفهوم فرهنگ دارای اشتراکاتی است ، اشاره کرد که در مقاله به تبین و تحلیل این رابطه پرداخته شده است .
به همین ترتیب ضرورت روشی ایجـاب مـیکنـد، از یک سو فهم صحیحی از مفهوم فرهنگ و مؤلفه هـای آن شـکل گیـرد و از سـوی دیگـر همین حالت نسبت به مفهوم امت در قرآن کریم با دقت و اتقان بیشتری ساری و جاری باشد، بدین جهت در وهلـه نخسـت بـرای مطالعـه مفهـوم فرهنـگ از رویکـرد «تـاریخ انگاره »٥ سود خواهیم برد و در وهله بعدی به منظور شناخت و فهم مفهوم امت و حـوزه معنایی آن ، رویکرد «معناشناسی ساختاری »٦ به کار گرفته و در نهایت به شـناخت رابطـه این دو مفهوم پرداخته خواهد شد.