چکیده:
در اواخر قرن دهم هجری قمری، با آغاز حکومت شاهعباس اول و انتخاب اصفهان بهعنوان پایتخت، جلوهای از باغهای تاریخی در مناطق ییلاقی مجاور این شهر نمود پیدا کرد. باغ تاریخی عباسآباد نطنز نیز از آن گونه است. پیدایی باغهایی اینچنین، بهمنظور ایجاد تفرجگاه تابستانی و همچنین اقامتگاه موقت شاه و همراهانش در طی سفر از مسیر اصفهان به مقاصدی چون شمال کشور بوده است. پژوهش پیش رو براساس منابعی ازجمله اسناد مکتوب تاریخی و تصویری، کتب، نسخ خطی و نیز مطالعات میدانی شکل گرفته است. از مراجع پایهای که نگارندگان از آن بهره جستهاند، میتوان به مطالعات میدانی کلایس و سفرنامه دن گارسیا دسیلوا فیگوئروا اشاره کرد. این جستار در پی خوانش بستر باغ بهمنظور شناخت بهتر اثر تلاش کرده و نتایج آن در فهم دقیقتر راهگشا بوده است. آنچه از شواهد تاریخی برمیآید، ساختار بستر باغ است که قریهای متشکل از باغ، مزارع، معدن، قبرستان و قلعه را مشخص میکند. قلعه نقش سکونتگاه اولیه ساکنان عباسآباد را داشته است که با مهاجرت اهالی عباسآباد به روستای صالحآباد، زمینهای برای متروک ماندن این مکان فراهم میشود. در این مقاله، به جایگاه ییلاقی و میراث کشاورزی نطنز با توجه به بازتاب آن در این باغ تاریخی توجه شده است که حاصل آن گونهای از باغ ایرانی با طرح باغـمزرعه را نشان میدهد. این طرح مرکب از باغ رسمی و زمینهای زراعی با حصارهای جداگانه است که دلایل شکلگیریشان مورد بررسی قرار گرفت. از آنجایی که از باغ عباسآباد در متون تاریخی کمتر سخن رانده شده است، به بررسی راههای منتهی به باغ در دو دوره صفوی و قاجار پرداخته شد. در این پژوهش، نحوه آبرسانی و همچنین شناخت گونههای گیاهان باغ با نگاهی به اسنادی از مکاتبات مالکان باغ و سازمان اوقاف موردمطالعه قرار گرفت.
خلاصه ماشینی:
آنچه از اسناد تـاریخی دریافت میشود، مبین این نکته است که قریۀ عباس آباد دربرگیرندة فضاهایی چون قلعه ، مزارع ، بـاغ ، بقایای از قبرستانی در شمال باغ شاهی و معدن بوده است ؛ هرچند گمـان آن مـیرود کـه پیشـینه ای کهن تر داشته باشد چنانچه نام قدیمی روستای مجاور به آن ، با نامی اوستایی (ننـی) بـه ایـن فرضـیه قوت میبخشد.
دو روایت برای نام گذاری ننی ذکر میشود: در روایت اول ، واقفی با استناد به گفته های روستاییان مبنی بر اینکه ساکنان اولیۀ ننی که در قلعه عباس آباد سکونت داشته اند، به دلیل آماده سازی باغ به هنگام ورود شاه ، فرصت بازگشت به خانه را نداشته و از طرفی مهاجرت به این دره در اواخر دورة صفویه پس از هجوم محمود افغان باوجود اشتغال به کشاورزی آنان در زمین های اطراف باغ سبب میگردد تا ساکنان بگویند که زندگی ما مانند ننی (نوعی گهواره ) در حرکت است ، این نام را برمیگزیند (همان ، ج ٣: ٢٦٣).
اصطلاح محلی «پوم » نیز به معنی سنگ چـین خشـکه ای کـه میـان دو رشته کرد زراعتی در دامنه های شیب دار برای گرفتن شیب زمین در منطقـۀ کاشـان بـه کـار مـیرفتـه است (صدری ، ١٣٧٦: ٦٨) حکایت از طرح مشابهی دارد که در عباس آباد پیاده شـده اسـت ؛ او ایـن مورد را این گونه بیان میکند: «روز پنجم دسامبر پس از ٥ ساعت راهپیمایی به نطنز رسیدیم .