چکیده:
باغ محوطهای است محصور، ساخت انسان با بهرهگیری از گل و گیاه، درخت، آب و بناهای ویژه که در کل، موجودیتی یکسان میشود. طبق منشور فلورانس۱ باغ تاریخی بهعنوان یک اثر معماری محسوب میشود و تلفیقی است از منظر و معماری که تابع آبوهوا و اقلیم مکانی است که در آن قرار دارد. شهرستان نطنز در مرکز فلات ایران قرار دارد و از یک جهت منحصربهفرد است. از یک طرف در منطقهای خشک و کویری قرار دارد و از طرف دیگر بهدلیل وجود رشتهکوههای کرکس، چه بهدلیل وجود آبوهوای مساعد و لطیف و وجود وحوش و پرندگان و آب فراوان و نیز موقعیت جغرافیایی مناسب آن، از دیرباز تاکنون موردتوجه پادشاهان و امرا بوده، بهویژه در دوره صفوی، شاهان این سلسله توجه خاصی به این خطه داشته و این منطقه در حکم شکارگاه و منزلگاه تابستانی آنها بوده است. در متون تاریخی و سفرنامهها بهدفعات از این باغ یاد شده است و میتوان تاریخ دقیق احداث آن را تعیین کرد. هدف مقاله، مطالعه و شناخت یکی از باغهای منحصربهفرد کلاسیک دوره صفوی و چگونگی شکلگیری آن در بستر تاریخ است که در راستای حفظ این اثر ملی میباشد و نیز هرچه بیشتر بر غنای مفهوم و ارزش باغ ایرانی۲ میافزاید. در این مقاله، نخست به بررسی کلیات و منطقه و مکان قرارگیری باغ و سپس به جزئیات پرداخته شده است. همچنین معماری اثر و خصوصیات اجزای آن بررسی شده و باغ های دیگر نطنز که هم عصر باغ تاج آباد است نیز مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق به دو صورت انجام شده است: ۱. کتابخانهای یعنی مراجعه به کتابخانه، کتب، عکسها و نقشهها؛ ۲. روش میدانی یعنی مراجعه به خود سایت، ارائه و تهیه دیتیل ازجمله نقشهها، کروکی، برداشت و مصاحبه با افراد بومی و محلی.
خلاصه ماشینی:
باغ تاج آباد نطنز بیشک در زمرة یکی از آثار ماندگار این عصر است کـه در اطـراف نطنـز و در مسیر کاشان اصفهان قرار دارد که در گذشـته بـه دلیـل خـوش آب وهـوا بـودن و موقعیـت خـاص و کوهستانی این منطقه ، مدنظر پادشاهان عصر صفوی و شاهان دوره های بعد بوده و به سبب سرسبزی، خنکی آب و سایه درختان بیشـمار آن ، بسـان واحـه ای در دل کـویر قـرار داشـته اسـت .
نیز در طی این دوره الحاق صورت گرفته و کوشـک گـلاب گیـری نیز برچیده شده و بنا مرمت شده و در وضع فعلی، تمام اجزای معماری باغ کـه شـامل کوشـک هـا، حمام ، خانه های گلین و بنای پهلوی اول همچنان وجود دارند و به علت نبود آب ، بیشـتر درختـان و کرت ها از بین رفته اند؛ گو اینکه در طی سالیان اخیر، مالک باغ اقدام به کاشت نهـال هـای بـه و انـار کرده است ولی به علت عدم وجود آب ، آن ها نیز خشک شده اند (نقشۀ ٦و٧؛ جدول ١).
باغ تاج آباد نطنز نیز در دسته بندی باغ های تخت قرار میگیرد که دارای چهار تراس است : تراس اول (بالا) بزرگ ترین تـراس بـاغ اسـت و کوشـک هـا و ابنیـۀ دیگـر در بالاترین تراس قرار دارند و همانند دیگر باغ های تخت ، برای جاری شـدن آب از تـراس بـالا بـه پایین ، شیب دارد و شیب باغ ٢ درصد است (نقشۀ ٢٤).