چکیده:
آیرونی از شگردهایی است که در افزایش تاثیر و عمق سخن کاربرد دارد. با توجه به پیشینة طولانی این شیوه، آیرونی به شیوههای مختلف در متون به کارگرفته شده است. مطالعات ادبی و فلسفی، گسترة ظهور آیرونی را بسیار فراتر از ساختار زبانی اثر نشان داده است. مقاله پیش رو به بررسی شیوهای در اندیشه و نگاه و زبان شمس پرداخته که ویژگیهایی آیرونیک دارد و در عین حال دقیقا متناظر با آنچه در تعاریف مشهور از آیرونی آمده نیست. مقالات شمس از متونی است که برجستگیهایی خاص از نظر وجوه آیرونیک دارد، به شکلی که میتوان انواع گوناگونی از آیرونیهای مشهور را در آن یافت.اما ظهور آیرونی در مقالات شمس در سطحی فراتر از یک شگرد بلاغی یا فنّی ادبی هنری مطرح است. چنان که انواع گوناگونی از آیرونیهای غیر کلامی همچون آیرونی سقراطی و آیرونی فلسفی نیز در آن وجود دارد. علاوه بر وجود انواعی از آیرونیهایی مشهورکلامی و غیرکلامی، در مقالاتنوعی خاص از آیرونی وجود دارد که نمیتوان تعریفی روشن برای آن بدست داد؛ آیرونیای که برآمده از شیوة خاص زندگانی و شخصیت شمس است و گونهای از آیرونی عملی.
خلاصه ماشینی:
"آیرونیای که در سخنان، نگاه و شخصیت و شیوة زندگی شمس وجود دارد و در آیینة مقالات شمس، میتوان به وجودش پی برد؛ هر چند نتوان تعریف مشخصی را برای آن در نظر گرفت، زیرا یکی از نکاتی که دربارة آیرونی مطرح شده آن است که به واسطة پیچیدگی، قابل تعریف نیست اما وجودش به خوبی احساس میشود (همان: 20).
چگونه میتوان این وجوه مختلف و گاه مانعةالجمع را با هم یافت؟ چنان که گفته شد، غرابت از ویژگیهایی است که در آیرونی مطرح شده است؛ این غرابت حالت رفتار و شخصیت شمس برای دیگران، بارها در خود مقالات و از زبان شمس، بیان شده است: «اگر من بر منبر روم یک کلمه بگویم، همه بر من بخندند» (همان، ج1: 144).
از ویژگی آیرونی سقراطی، پنهان سازی یا وانمود است (Wolfsdorf, 2007: 175) اما چنان که در مثالهای یاد شده آمد، در شیوة رفتار و زندگانی شمس، پنهان سازی مبنای عمل نیست، بلکه رفتار و شخصیت شمس حقیقتا این حالت را دارد.
بررسی مقالات و توجه به اندیشه و احوال شمس، نکتهای را آشکار میکند و آن اینکه آیرونی در این اثر تنها نوعی شیوة بیانی نیست بلکه ظهور آیرونی در این مقالات در سطحی وسیعتر رخ داده است؛ به دیگر سخن، اندیشه و جهان بینی شمس و مواجهه وی با امور، و کردار و گفتار وی نمایانگر نوعی از آیرونی است که به نظر میرسد هر چند نقاط اشتراکی با برخی آیرونیهای شناخته شده دارد، چیزی بیش از آنها است."