چکیده:
ﮐﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﺤﺘﺸﻢ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﮑﺎﻣﮥ ﻣﻌﺮوف ﻋﺎﺷﻮراﯾﯽ ﺧﻮد ﺷﻬﺮه اﺳﺖ، در ﻓﻦ ﺷﺎﻋﺮی و ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨـﺪ ﺟﺎوداﻧﺶ ﻣﺤﺼﻮل زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎﯾﯽ از آﺛﺎر ﺳﺮاﯾﻨﺪﮔﺎن ﻧﺴﻞ ﻫﺎی ﭘﯿﺶ از ﺧﻮد اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﺟﺴﺖ وﺟﻮ ﺑـﻪ ﺑـﺎزﺧﻮاﻧﯽ اﺟﻤﺎﻟﯽ ﺳﻪ ﻣﻮرد ﮐﻪ دارای ﻇﺮﻓﯿﺖ زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎزی ﮐﺴﺐ داﻧﺶ ﺷﻌﺮ و ﻣﺮﺛﯿـﻪ از ﺳـﻮی اﯾـﻦ ﺷـﺎﻋﺮ آﯾﯿﻨـﯽ اﺳـﺖ، ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از: ﻣﻮﻹﻧﺎ ﺣﺴﻦ ﮐﺎﺷﯽ، ﻋﺎرف و ﺷﺎﻋﺮ ﺳﺪه ﻫﺎی ﻫﻔﺘﻢ و ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠـﺮی؛ ﻧﻮراﻟـﺪﯾﻦ ﺣﻤﺰة ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ آذری اﺳﻔﺮاﯾﻨﯽ، ﺻﻮﻓﯽ ﺷﯿﻌﯽ ﮐﻤﺘﺮﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه ﺳـﺪه ﻫـﺎی ﻫﺸـﺘﻢ و ﻧﻬـﻢ ﻫﺠـﺮی؛ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﺳﻠﯿﻤﺎن راوﻧﺪی، ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺳﻨﯽ ﻣﺬﻫﺐ، ﻣﻮرخ و ﺷﺎﻋﺮ ﺳﺪه ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮی. در ﭘﺎﯾﺎن ﺟﺴﺖ وﺟـﻮ ﺑﺪﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪه اﯾﻢ ﮐﻪ ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻬﺮه ﺟﻮﯾﯽ ﻣﺤﺘﺸﻢ از ﺳﺮوده ﻫﺎی ﺣﺴﻦ ﮐﺎﺷـﯽ و آذری اﺳـﻔﺮاﯾﻨﯽ ﻧﺎﻣﻮﺟـﻪ ﻧﻤﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ، اﺣﺘﻤﺎل ﺗﺄﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮی ﺷﺎﻋﺮ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪ راوﻧﺪی،در ﻣﺮﺛﯿﮥ ﺳﯿﺪ ﻓﺨﺮاﻟﺪﯾﻦ ﻋﻺءاﻟﺪوﻟﻪ ﻋﺮﺑﺸﺎه را در ﮐﻨﺎر دو ﻣﻮرد دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان از ﻧﻈﺮ دور اﻧﮕﺎﺷﺖ؛ ﺑﻠﮑـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻺﺣﻈـﮥ ﻗـﺪﻣﺖ ﺑﯿﺸـﺘﺮ، ﺷـﺎﯾﺪ دارای ﺗﻮﺟﯿـﻪ روﺷﻦ ﺗﺮی ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ.
خلاصه ماشینی:
محتشم و آذری اسفراینی برخی اصرار دارند که محتشم ساختار ترکیب بند خود را تنها و تنها از شاعری از سدٔە هشتم و نهـم هجری که بیش از یک قرن پیش از او در نواحی خراسان میزیسته ، به نام نورالدین حمزۀ بن علـی اسفراینی معروف به آذری طوسی یا اسفراینی (م ٨٦٤ق )، وام گرفته اسـت ٣؛ چـه بنـابر ادعـایی، او نخستین کسی است که ترکیب بندی بدین سبک و سیاق در واقعۀ عاشورا بدین مطلع پرداخته است : ای دل حیــات مــاه محــرم حــرام شــد آری حساب عمر در ایـن مـه تمـام شـد بــاز از فــراق آل نبــی آب چشــم مــا چون خـاک کـربلا ز بـلا تیـره فـام شـد (آذری اسفراینی، ١٣٨٦ش ، ج ١: ١٠٢) به گزارش تذکره ها، آذری اسفراینی صوفی عزلت گزین و شاعری ولایی بوده (نک : هـدایت ، ١٣٠٥ش : ٤٠ـ٤١) و در ولای اهل بیت پیامبر(ص )، قدمی راسخ داشته و در ایـن عقیـده سـروده است : از خســروان روی زمــین ننــگ آیــدم تــا مــن گــدای حضــرت ســاقی کــوثرم (طهرانی، ١٤٠٣ق ، ج ٩: ٣؛ بلیانی اصفهانی، ١٣٨٩ش ، ج ١: ٤٥٠ـ٤٦٠) من تـرک هنـد و جیفـۀ چیپـال ٤ کـرده ام باد بروت جونه به یـک جـو نمـیخـرم ٥ (نوایی، ١٣٦٣ش : ١٠ و ١٨٦؛ سمرقندی، ١٣٦٦ش ، ج ٢: ٣٠٠ـ٣١٠؛ همو، ١٩٣٩م : ٣٧١ـ٣٧٢) از گزارش برخی از تذکره ها چنین برمیآید که به پاس سرودن مرثیۀ سـالار شـهیدان ، زمـانی موردعنایت ویژٔە صاحب رسالت (ص ) قرار گرفته است .