چکیده:
آثار منظوم مولانا جلالالدّین پُر از آوا و نوا و موسیقی است؛ زیرا جان سرایندهاش با موسیقی آمیخته شده و موسیقی نیز در تمام اجزای وجودش رخنه کرده است. به گواهی اشعارش، بهویژه غزلیّات، وی درموسیقی علمی و عملی روزگار خود مهارت و تسلّط کامل داشته است. آن دم که کلامش پر از وزن و آهنگ و موسیقی میشود، میتوان معنای سخن او را دریافت که در نظر او، شعر موسیقی کیهانی است و «اصوات» از هر نوعی که باشد، بهترین ابزار برای ایجاد موسیقی است. این آواها، نواها و صوتها نشانگر روح پرتلاطم و خروشان مولاناست که دمی آرام ندارد و همواره در حال تکاپو و جنبش است؛ چون میخواهد از «لفظ» به «معنی» برسد و در این مسیر، موسیقی، یاریگر خوبی است. در میان انواعموسیقی که درکلام منظوم مولانا دیده میشود، نوعی موسیقی میتوان یافت که صوتها، آواها و تکرارآن ها نقش مهمّی در ایجاد آن دارند. مولانا در این موسیقیِ اصوات که ازهماهنگی صامتها و مصوتها ایجاد میشود و به موسیقی داخلی شعر مربوط است، از صوت (شبهجمله)، اسم صوت (نام آوا)، اتباع (الفاظِبهظاهر مبهم، ولی موسیقیآفرین) و ارکان عَروضی فراوان استفاده کرده است.
خلاصه ماشینی:
مولانا در این موسیقی اصوات که ازهماهنگی صامت ها و مصوت ها ایجاد می شود و به موسیقی داخلی شعر مربوط است ، از صوت (شبه جمله )، اسم صوت (نام آوا)، اتباع (الفاظِ به ظاهر مبهم ، ولی موسیقیآفرین ) و ارکان عَروضی فراوان استفاده کرده است .
در بیت زیر از مثنوی، قصدش از به کاربردن ارکان «فَعوُلن فاعِلات »، این بوده است که لفظ را در برابر معنی بیاورد: کی چشـد درویش صـورت زان زکات معنـی است آن ، نـه فعـوُلـن فاعِـلات (مولانا، ١٣٧٤، د ٥: ٢٧٩) میدانیم که غزلیات شمس حاصل جوشش درونی مولاناست و اتانین و افاعیل در شعر او بیتردید تداعیکنندة لحظات سماع است ؛ زیرا گاهی به جای واژه و گاه به جای آهنگ ، شعر و وزن شعر از آنها استفاده کرده است .
در همان پایکوبیهای سماع بوده که برای تکمیل وزن ، فیالبداهه ، واژگانی ازدهانش برون میجسته است و این اتانین و واژگان شبیه به آنها، نشانگر همان لحظه هاست : مطربِ جان بیا بزنَ تنتَنَِ تن ،َ تنَنَ تنَن کاین دل مست از پگه یـاد نگـار کند (مولانا، ١٣٦٣، ج ٢: ٥٥٦) مولانا در ابیات زیادی،َ تن َتن ها را در معنی شعر و آهنگ و موسیقی به کاربرده است .
موسیقی اصوات شعر مولانا از عناصری مانند صوت (شبه جمله )، اسم صوت (نام آوا)، اتباع (الفاظِ به ظاهر مبهم ، ولی موسیقیآفرین )، ارکان و اتانین عروضی و تکرار آن عناصر حاصل میشود.