چکیده:
زمینه: متون کهن فارسی مضامین بلندی را در خود جای دادهاند که میتوانند حتی برای بشر امروزی، بدیع و راهگشا باشند. از جمله این مضامین، توصیههای اخلاق پزشکی است که در مطاوی این متون دیده میشود. قابوسنامه، کفایهالطب، پندنامهاهوازی، چهارمقاله، خفی علائی، کلیله ودمنه و برخی متون تاریخ پزشکی از جمله آثاری هستند که در این تحقیق و برای این منظور بررسی شدند.
نتیجهگیری: اخلاق پزشکی از موضوعاتی است که در ادوار مختلف تاریخی ایران، موردتوجه استادان و فرهیختگان و دانشمندان پزشکی و غیرپزشکی بوده است. بررسی حاضرنشان میدهدکه از نخستین قرون اسلامی تا دوره معاصر، براین مسئله تاکیدشده وپزشکانی چون سیداسماعیل جرجانی، ابنحبیش تفلیسی، اهوازی و موفقالدین هروی و نویسندگانی چون نظامی عروضی سمرقندی، عنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر و نصرالله منشی توصیههای اخلاقی ارزشمندی به طبیبان دارند. مهمترین ارزشهای اخلاقی در نوشتارهای آنان عبارتاند از: امانتداری، پاکچشمی، گشادهرویی با بیماران، مهربانی، ایثار، راستگویی، حفظ اسرار بیماران، خیرخواهی، کمک به بیماران کمبضاعت از نظر مالی، تجویزنکردن داروی سقط جنین، تجویزنکردن داروی خطرناک و بخشندگی. روند تاکید بر این ارزشها تا امروز ادامه دارد و آموزش و پژوهش درشاخههای مختلف زیستی و پزشکی مورد توجه و تاکید پژوهشگران است.
خلاصه ماشینی:
او صاحب کفایهالطب است و در اثر خود، مصادیق اخلاق پزشکی را «خیرخواهی4 و راستگویی5»، «سر پوشی و حفظ راز6» و «چشمپاکی در مواجهه با زنان» میداند و طبیب را از ضداخلاقیهایی چون« کاهلی» و «تکبر» برحذر میدارد: اما پزشک باید که در این علم زیرک و دانا بود و کتب در این صناعت بسیار بر استادان خوانده باشد.
اهوازی در پندنامة خود اصول اخلاقی زیر را برای پزشکان برمیشمارد: منظور پزشک از درمان نباید پولپرستی باشد، بلکه اجر و ثواب را در مد نظر داشته باشد.
در طب و نجوم و هیئت مطالعاتی داشت و صاحب چهار مقاله است که یکی از مقالات آن، به طب اختصاص دارد و در آن از ویژگیهایی چون مهربانی و رقیقالخلق بودن طبیب در جایگاه عاملی اخلاقی یاد میکند: اما طبیب باید که رقیقالخلق، حکیمالنفس، جید الحدس باشد...
جرجانی در خفی علایی «امانت»، «مهربانی7» و « حفظ اعضا و جوارح از آلودگیها» را از اصول اخلاقی8 برای پزشکان برمیشمارد و آراسته بودن به آنها را از لوازم پیش از طبابت برمیشمارد: طبیب را که به نزدیک بیمار آید، پس از آنکه شرطهای امانت دینی و شفقت مردمی بهجای آورده باشد و چشم و گوش و دست و زبان از همه ناپسندیدنیها نگاه داشته باشد، نخست که باید نوع بیماری و حقیقت آن بداند...
از جمله در مقاله حاکمیت اصول اخلاق در ژنتیک پزشکی، با محور قرار دادن چهار اصل خودمختاری، سودمندی، نازیانمندی و برابری بر اصولی مانند محفوظ نگهداشتن اطلاعات شخصی افراد و خانوادهها و رعایت محرمانگی اطلاعات ژنتیکی تأکید شده که در متون کهن هم بر این مسئله تأکید شده بود(13).