چکیده:
بحث از«مبادی غیر معرفتی فعل انسان» در حوزه «فلسفه فعل»، از خلال آثار ملا صدرا، می تواند قدمی نو و اساسی در راستای حضور فعال فلسفه اسلامی در گستره مسائل جدید باشد. مسئله خاص این پژوهش آن است که چه مبادی غیرمعرفتی ای در افعال انسان تاثیر دارند و نقش هر کدام از این مبادی و روابط آن ها با یکدیگر و با قوای ادراکی چگونه تبیین می شود؟
بر مبنای تحلیل آرای ملاصدرا، در این پژوهش، به تناسب حجم مقاله، هفت مورد از مبادی غیر معرفتی افعال انسان بررسی شد: 1. عشق؛ سبب طلب و صدور فعل است و در نیتجه فرایند عشق ورزیدن، نفس عاشق تحول و صیرورت می یابد و سپس صدور فعل به دلیل اتحاد با نفس معشوق صورت می گیرد؛ همچنین، در اسلوبی دیگر صدور فعل از عاشق به دلیل مطلوب دانستن تشبّه به معشوق و در نهایت، به نوعی محرک اصلی تمام افعال است؛ 2. ملکات نفسانی، بین افعال و ملکات رابطه ای دیالکتیک وجود دارد که البته اشتدادپذیر است؛ 3. خواطر؛ از سنخ دواعی و محرکات اراده اند و به تبع، از مقدمات افعال انسانی؛ 4. گناه؛ سبب صدور با واسطه افعال مختلف به دلیل ایجاد ملکات نفسانی نامطلوب، دریافت خواطر شیطانی و مانع و نقص معرفتی است؛ 5. تعصب؛ عامل صدور افعال به دلیل شکل گیری تصورات و تصدیقات هم سنخ با خود؛ 6. عادت؛ با ضمیمه شدن به تخیل با ایجاد نوعی لذت خیالی مبای بسیاری از افعال است؛ 7.طبیعت؛ مبتنی بر تعریف حاصله، مشتمل بر هر فعلی که ملائم با طبع باشد و فاعلش، علم موثر بر فعل نداشته باشد؛ همچون تنفس، ضربان قلب، افعال نباتی، مزاج و....
خلاصه ماشینی:
<FootNote No="7" Text=" پیرامون «رویکرد ارائه مدلهای مفهومی در فلسفه» در مقالة «فلسفه فعل انسان از منظر ملاصدرا بر مبنای رویکرد ارائه مدلهای مفهومی» که در حال چاپ در مجموعه مقالات دومین کنگره علوم انسانی- اسلامی (با درجه علمی- پژوهشی) است، با تفصیل بییشتری بحث شده است؛ در این مقاله به اختصار به آن اشاراتی میشود.
تا این مقام از بحث، در پی تشریح بخش اولِ «رابطه دیالکتیک بین ملکات نفسانی و افعال» بودهایم؛ اما طرف دیگر این رابطه (که ملکات، منشأ صدور افعالِ نوپدیدی از انسان میگردد) اینگونه تبیین میشود که ملاصدرا ملکات (کیفیات نفسانیای که بهتدریج شدت یافته و راسخ و استوار گشتهاند) را صورت نفسانی میداند که مبدأی آثار مختص به خود است؛ لذا به سبب آن، افعال متناسب با آنها، به سهولت و بدون فکر و تأمّل، صادر میشود.
از مباحث دیگری که مبین «رابطه دیالکتیک بین ملکات نفسانی و افعال» است، مواردی است که ملاصدرا (در آثار مختلف)، به بررسی مثالهای گوناگونی از ملکات و جوانب آنها میپردازد؛ میتوان یکایک آنها و نحوة مبدأییت آنها برای افعال انسان را بررسی نمود که البته در این مجال نمیگنجد؛<FootNote No="9" Text=" ملاصدرا بیان میدارد که تحت ملکه و حال، انواع نامحصور بسیاری مندرج است اما آنچه در کتابهای این فن آمده، اندک است؛ در کتابهای صوفیان، حدود 700 نوع برشمرده شده است (ملاصدرا، 1981: ج4، ص111).