چکیده:
در میان فلاسفه و مورخان اسلامی، ابنخلدون فیلسوف، مورخ و جامعهشناس مسلمان تونسی قرن هشتم هجری شخصیتی است که تلاش کرد فلسفه و تاریخ را در پرتو قرآن تبیین و تفسیر کند. از نظر وی عقل از درک و فهم بسیاری از صفات الهی، توحید، مسائل فلسفه الهی و مابعدالطبیعه قاصر است. وی در عین نفی عقلانیت مطلق، عقلانیت تاریخی را جایگزین آن میکند و از این رو فلسفه او تبدیل به فلسفه تاریخ میشود. ابنخلدون با رد نظرات سهگانه مطرح «ذاتگرایی پیشینی» ارسطو و پیروانش، و «نومینالیزم خدامحور» اشاعره و «نومینالیزم انسان محور» عصر مدرن، نظرگاه جدیدی به نام «ذات گرایی پسینی» ابداع میکند و در پارادیم ابداعی خود، «علم عمران» را پیشنهاد میکند که معنا و مفهوم و جایگاهی ممتاز در تفکرات این فیلسوف برجسته مسلمان دارد. مقاله حاضر با روش کتابخانهای و رویکرد توصیفی و تحلیلی انجام شده و با تبیین و تحلیل موضوعات فوقالذکر به صورت مبسوط و مستدل و با تکیه بر آثار وی (مقدمه و العبر)، نشان میدهد که ابنخلدون اولین فیلسوف و مورخی است که توفیق یافته بحثهای فلسفی و نظریات خود را در پرتو قرآنبه صورت وسیع و ساختارمند در درک و فهم تاریخ و فلسفه تاریخ به کار گیرد.
Among Islamic philosophers and historians, Ibn Khaldun, the Tunisian philosopher, historian and sociologist in the eighth century A.H. is the Muslim writer who tried to explain and interpret the Quran in the light of philosophy and history. He believes that wisdom fails to understand the divine attributes, monotheism, various points concerning divine philosophy and metaphysics. While denying the absolute rationality, he replaces historical rationality and hence his philosophy changes into a philosophy of history. By rejecting the three proposed ideas- Aristotle's and his followers' "a priori essentialism", ash'arites' "God-centered nominalism", and modern "human-centered nominalism", Ibn Khaldun creates a new perspective called "a posteriori nature-oriented." He suggests "civil science" in his new paradigm, having the meaning and distinctive position in the thoughts of this leading Muslim philosopher. This paper employs the library method and descriptive and analytical approach; it also explains and analyses the above issues in detail and documented. It relies on his works (Introduction and Experiences) illustrating that Ibn Khaldun is the first philosopher and historian succeeding to use his philosophical debate and views broadly and well-structured in the light of Quran in order to understand the history and philosophy of history.
خلاصه ماشینی:
مقاله حاضر با روش کتابخانه اي و رويکرد توصيفي و تحليلي انجام شده و با تبيين و تحليل موضوعات فوق - الذکر به صورت مبسوط و مستدل و با تکيه بر آثار وي (مقدمه و العبر)، نشان ميدهد که ابن خلدون اولين فيلسوف و مورخي است که توفيق يافته بحث هاي فلسفي و نظريات خود را در پرتو قرآنبه صورت وسيع و ساختارمند در درک و فهم تاريخ و فلسفه تاريخ به کار گيرد .
٨ 40 با وجود آثار و تحقيقات فراواني که راجع به ابعاد فکري و معرفتي ابن خلدون نوشته شده (آثاري در ابعاد جامعه شناسي، تاريخي، فلسفي و فلسفه تاريخ ) ولي نگرش تاريخي و فلسفه تاريخي وي در پرتو قرآن بصورت اثري مستقل مورد عنايت خاص قرار نگرفته است .
لذا با عنايت به اين موضوع ، شايسته است فلسفه از نگاه وي مورد نظر و توجه قرار گيرد تا پارادايم و چارچوب فکري وي که در آن ذات گرايي پسيني و علم عمران قابل بررسي است ، مورد مطالعه قرار گيرد و نهايتا فهم و درک فلسفه تاريخ و تاريخ در پرتو قرآن را در انديشه هاي او تبيين و تحليل کرد.
خداي مورد نظر ابن خلدون خدايي است که صفات آن يعني عمران در تاريخ صيرورت دارد و از همين رو نيز براساس نگرش او فلسفه به جاي توجه به ماوراء بايد تاريخ را عرصه شناخت و تحقيق خود قرار دهد و نگرش جامع و راهنما در عرصه فکري براي علوم ديگر تدارک ببيند تا تمدن اسلامي که در قرون نخستين اسلامي در مرحله رشد و 43 کمال بود و در عصر او متوقف شده بود تسريع گردد.