چکیده:
زار در جنوب ایران جایگاهی آیین درمانی دارد و بسیار رایج است. این آیین در کشورهایی از جمله کشورهای حوزه ی خلیج فارس، مصر و مناطقی از آفریقا نیز دیده می شود. زار در باور مناطق جنوبی ایران و از جمله منطقه ی هرمزگان از یک سو با مفهوم اهل هوا در ارتباط است و از سوی دیگر همچون موجودی جنگونه شناخته میشود که در ادیان ابتدایی آفریقا و سایر باورهای کهن ریشه ای استوار دارد. با وجود این بین ریشه های اولیه ی زار و آیین امروزی آن تمایزهای بسیاری دیده می شود. شناخت درست و دقیق این آیین، تنها در سایه ی واکاوی ریشه های آن امکان پذیر است؛ موضوعی که به نظر میرسد با وجود نگارش مقاله ها و پایان نامه هایی چند درخصوص آیین زار تا به حال مورد غفلت قرارگرفته است.
در این مقاله با استفاده از روش تحقیق اسنادی ـ تاریخی و با رویکرد تحلیلی، روایت های معتقدان به زار در جنوب ایران با روایتهای اساطیر کهن، مورد بررسی و مطابقت قرار گرفته است. این پژوهش نشان می دهد که میان آیین زار به ویژه در منطقه ی هرمزگان با اساطیر و آیین های کهن جهان از جمله ایزد باد (وای) در ایران و خدایان عاطل در اساطیر آفریقا، شباهت و قرابت بسیار زیادی وجود دارد. درنتیجه میتوان گفت این اساطیر و باورهای کهن در پیدایش آیین زار در جنوب ایران نقشی اساسی و تاثیرگذار داشته است.
خلاصه ماشینی:
زار در باور مناطق جنوبی ایران و از جمله منطقه ی هرمزگان از یک سو با مفهوم اهل هوا در ارتباط است و از سوی دیگر همچون موجودی جنگونه شناخته میشود که در ادیان ابتدایی آفریقا و سایر باورهای کهن ریشه ای استوار دارد.
این پژوهش نشان می دهد که میان آیین زار به ویژه در منطقه ی هرمزگان با اساطیر و آیین های کهن جهان از جمله ایزد باد (وای) در ایران و خدایان عاطل در اساطیر آفریقا، شباهت و قرابت بسیار زیادی وجود دارد.
واژه های کلیدی : زار، باد، خدایان آفریقایی ، اساطیر ایرانی ، اهل هوا، هرمزگان * دکتری ادبیات و استاد ایرانشناسی دانشگاه گیلان ** دانشجوی کارشناسی ارشد ایران شناسی دانشگاه گیلان مقدمه زار نامی خاص در فرهنگ جنوب ایران است که در ابتدا نوعی ابهام در آن مشاهده می شود.
این جادو پزشکان با تشخیص اینکه بیمار به زار یا بادها دچار شده است با برگزاری آیین های مرتبط به درمان بیمار می پردازند تا ارواح یا بادهایی که بیمار را تسخیر کرده اند از جسم 132 انسان خارج شوند (بلوکباشی ١٣٨١،: ٥٢٦).
آنچه اکنون در مناطق جنوبی ایران تحت عنوان آیین زار دیده می شود هر چند ماهیتی آفریقایی تبار دارد؛ امّا آنقدر لایه های گوناگون فرهنگ بومی بدان ملحق شده است که دیگر نمی توان گفت با اصل و منشأ اصلی خود، یعنی زار آفریقایی رابطه ی همانندی و همسانی دارد؛ زیرا همان گونه که اشاره شد این باور گسترده تر و بزرگتر از زار اصلی و اولیه است .