چکیده:
بحث از (مبادی غیرمعرفتی فعل انسان» در حوزه «فلسفه فعل»» از خلال
آثار ملاصدراء میتواند قدمی تو و اساسی در راستای حضور فعال فلسفه اسلامی
در گستره مسائل جدید باشد. مسئلة خاص این پژوهش آن است که چه مبادی
غیرمعرفتیای در افعال انسان تاثیر دارند و نقش هرکدام از این مبادی و روابط آنها
با یکدیگر و با قوای ادراکی چگونه تبیین میگردد؟
بر مبنای تحلیل آرای ملاصدرا، در این پژوهش بهتناسب حجم مقاله، هفت
مورد از مبادی غیرمعرفتی افعال اسان بررسی گردید: ۱. عشق؛ سبب طلب و
صدور فعل است و درنتیجة فرآین عشقورزیدن، نفس عاشق تحول و صیرورت
مییابد و سپس صدور فعل بهدلیل اتحاد با نفس معشوق صورت میگیرد؛
همچنین در اسلوبی دیگر صدور فعل از عاشق بهدلیل مطلوب دانستن تشبّه به
معشوق و در نهایت» بهنوعی محرک اصلی تمام افعال است؛ ۲. ملکات نفسانی؛
بین افعال و ملکات رابطهای دیالکتیک وجود دارد که البته اشتدادپذیر است؛ ۳.
خواطر؛ از سنخ دواعی و محرکات ارادهاند و بهتبع» از مقدمات افعال انسانی؛
۴ گناه؛ سبب صدور با واسطه افعال مختلف بهدلیل ایجاد ملکات نفسانی
نامطلوب, دریافت خواطر شیطانی و مانع و نقص معرفتی است؛ ۵. تعصب؛
عامل صدور افعال بهدلیل شکلگیری تصورات و تصدیقات همسنخ با خود؛ ۶.
عادت؛ با ضمیمهشدن به تخیل با ایجاد نوعی لذت خیالی مبدای بسیاری از
افعال است؛ ۷. طبیعت؛ مبتنی بر تعریف حاصله، مشتمل بر هر فعلی که ملائم
با طبع باشد و فاعلش» علم موثر بر فعل نداشته باشد؛ همچون تنفس, ضربان
قلب، افعال نباتی، مزاج و...
خلاصه ماشینی:
"پیرامون «رویکرد ارائه مدلهای مفهومی در فلسفه» در مقالة «فلسفه فعل انسان از منظر ملاصدرا بر مبنای رویکرد ارائه مدلهای مفهومی» که در حال چاپ در مجموعه مقالات دومین کنگره علوم انسانی- اسلامی (با درجه علمی- پژوهشی) است، با تفصیل بییشتری بحث شده است؛ در این مقاله به اختصار به آن اشاراتی میشود.
ملاصدرا در بیان مراحل صدور فعل از انسان، همواره از شوق بهعنوان یکی از مبادی نام برده است؛ بدین مضمون که افعال اختیاری ما، مسبوق به مبادی مختلفی است که شوق یکی از این مبادی است (ملاصدرا، بیتا: ص234؛ ملاصدرا، 1366/الف: ج5، ص119-220؛ ملاصدرا، 1360/ب: ص189) حلقه ارتباط بدین تقریر است: هرچه از سنخ شوق (یا مبدأیی برای ایجاد آن) در انسان باشد، چنانچه در فرآیند صدور فعل قرار گیرد، با تأکد آن شوق و تعلق اراده، قوه فاعله در انسان وارد عمل شده و فعل از انسان -منتسب به آن امر ابتدایی- صادر میگردد.
تا این مقام از بحث، در پی تشریح بخش اول «رابطه دیالکتیک بین ملکات نفسانی و افعال» بودهایم؛ اما طرف دیگر این رابطه (که ملکات، منشأ صدور افعال نوپدیدی از انسان میگردد) اینگونه تبیین میشود که ملاصدرا ملکات (کیفیات نفسانیای که بهتدریج شدت یافته و راسخ و استوار گشتهاند) را صورت نفسانی میداند که مبدأی آثار مختص به خود است؛ لذا به سبب آن، افعال متناسب با آنها، به سهولت و بدون فکر و تأمل، صادر میشود."