چکیده:
«آثار خارجی» در اقتصاد متعارف در چارچوب سازوکار بازار و بهینگی پارتو قابل تعریف است. در آثار اقتصاد اسلامی این موضوع کمتر مورد بحث قرار گرفته است. این مقاله با استفاده از روشی «تحلیلی»، به تبیین پیوند مفهومی آثار خارجی و سازوکار بازار در اقتصاد متعارف و نقد آن از دیدگاه اقتصاددانان مسلمان میپردازد. در ادامه جایگاه آثار خارجی در اقتصاد اسلامی تبیین میشود. بر اساس یافتههای پژوهش، آثار خارجی را به دو صورت اقتباس چارچوب مفهومی از اقتصاد متعارف و طرح اصطلاحی نو متناسب با ساختار ویژه تخصیص بهینه اسلامی میتوان وارد اقتصاد اسلامی کرد. در حالی که روش اول با مشکلات و محدودیتهایی روبروست؛ روش دوم میتواند زمینه نظریهپرازی اصیل در اقتصاد اسلامی را فراهم کند. آثار خارجی در مفهوم جدید پیشنهادی به معنای آثار خارج از مکانیزم بازار نیست؛ بلکه ناظر به مکانیزمی است که تخصیص بهینه مورد نظر اسلام را با اخلال مواجه میکند.
The evaluation of Islamic state budget requires some general criteria and quantitative indicators which can be used for evaluating the drafted plan for accomplishing the goals of the Islamic system and removing the obstacles to development and progress. Using an analytical method، the paper seeks to establish on the criteria and indicators for providing for and evaluating the Islamic state budget. According to the findings of this paper، the criteria and indicators for the optimal budget of Islamic state can be presented in two areas: providing and allocating the resources. Optimal use of natural resources، ensuring justice in providing resources through taxes، efficiency of the tax system، stability and sustainability of the sources of revenue، clarity of the sources revenue، and observance of Islamic law are the paper’s proposed criteria for providing the budget resources. The desirable budget criteria of Islamic state concerning the allocation are the observance of public interests، efficiency and productivity and justice in the distribution of resources. The paper suggests some indicators for measuring these criteria.
خلاصه ماشینی:
در بررسی این راهکار، چند نکته قابل تأمل است: نخست آنکه استفاده از امکانات طبیعی در صورتی آثار خارجی محسوب میشود که این امکانات در اقتصاد اسلامی در بازار مبادله شود و نیز متضمن زیان برای دیگران باشد و از این طریق، منافع اجتماعی را کاهش دهد که در این صورت، کارایی پارتویی مختل خواهد شد.
اکنون این سؤال مطرح میشود که آیا در بازار اسلامی نیز همانند بازارهای متعارف در جوامع سرمایهداری، بر اثر مبادلات، فاصله میان فقیر و غنی، و صاحبان سرمایه و کار زیاد میشود و سپس با بازتوزیع به نفع فقرا، باید توازن ایجاد کرد؟ یا اینکه در بازار اسلامی، مبادلات به گونهای شکل میگیرد که از ابتدا چنین فاصله بیرویهای میان فقیر و غنی ایجاد نمیشود؟ شکی نیست که اسلام از یک سو، برخی از تفاوتهای درآمدی ناشی از مبادلات را میپذیرد، و از سوی دیگر، به منظور دستیابی به عدالت، از طریق بازتوزیع درآمد و ثروت، خواهان رسیدن به سطح کفاف و تأمین نیاز افرادی است که قدرت خرید کافی ندارند (همان، ص 155-157)؛ با این همه، اسلام در زمینة تخصیص بهینه نیز رهنمودهایی دارد که موجب جلوگیری از فاصله زیاد میان فقیر و غنی میشود.
اکنون پس از بررسی زمینههای شکلگیری آثار خارجی در اقتصاد اسلامی و مقایسه آن با اقتصاد متعارف، میتوان جایگاه آثار خارجی در اقتصاد اسلامی را به دو صورت مشخص کرد: یکی به این صورت که چارچوب مفهومی که در آن متولد شده است حفظ شود و به معنای مصطلح آن توجه شود؛ و صورت دیگر آنکه چارچوب مفهومی جدیدی (اصطلاحی نو) متناسب با ساختار ویژه تخصیص بهینه در اقتصاد اسلامی برای آن ابداع شود.