چکیده:
استنادناپذیری گونهای وضعیت حقوقی مربوط به اعمال حقوقی است که با سایر ضمانت اجراهای قراردادی متفاوت است. این وضعیت حقوقی بیشتر ضمانت اجرایی شکلی، مرکّب و ناشی از عدم رعایت شرایط شکلی اثباتی است. مبنای استنادناپذیری در اصولی همچون امنیت حقوقی معاملات و کارآمدی مقررات حقوقی است و از همینرو خاستگاه آن را نه در حقوق مدنی، بلکه در حقوق تجارت باید سراغ گرفت. تئوری عمل به ظاهر و لزوم حمایت از اشخاص ثالث (با حسن نیت) علت موجهه ی به کارگیری این وضعیت حقوقی به حساب می روند. به نظر میرسد این وضعیت حقوقی که گاه مورد بیمهری واقع شده و گاه موضوع برداشتهای نادرست برخی حقوقدانان قرار گرفته است. از اینرو لازم است نگاهی دوباره بدین نهاد حائز اهمیت انداخته، مولفههای تشکیلدهندهی آن را بازشناخته و ماهیت مستقل آن در مقایسه با نهادهای مشابه مورد بررسی قرار داد. برای به انجام رساندن این مهم پیش از همه لازم است عناصر تشکیل دهنده ی استنادناپذیری را بازشناخت. مطالعهی پیش رو نشان از آن دارد که استنادناپذیری قرارداد را نباید با وضعیت حقوقی مراعی و بطلان یا عدم نفوذ نسبی به هم آمیخت؛ امری که پارهای از نویسندگان حقوق ایران از آن غفلت کردهاند.
خلاصه ماشینی:
» پیرو توضیحات فوق می توان این مطلب را بیان داشت کـه اسـتنادناپذیری ممکـن اسـت دو شکل به خود بگیرد: ١- استنادناپذیری صحت : رابطه ای بین (الف ) و (ب ) وجود دارد کـه در بـین ایشان صحیح و قابل استناد است ولـی از سـوی هـر یـک از ایشـان در مقابـل (ج ) ایـن رابطـه استنادپذیر نیست و کان لم یکن فرض می شود.
البته مثالی که نویسندة مزبور در وضعیت مراعی در قراردادهـا ارائه کرده است ، حاکی از این موضوع است که وضعیت مراعی ، اگرچه در زمینة اثباتی به کار می رود، به گونه ای نیست که در عالم ثبوت واقع شده باشد و برای ما مجهول باشد، بلکه به صورت فرض قانونی مطرح است ؛ به این معنا که وضعیت مراعـی ناظر به حالتی است که قرارداد به واقع هنوز سر در هوا است ، اما با تعیین وضعیت ، دیگر از مراعی بودن خارج می شود و مثـال ایشان در این زمینه ناظر به هنگامی است که در صورت پذیرش عقد بودن وصیت ، تا تعیین تکلیف قبـول یـا رد موصـی لـه ، قرارداد وضعیت مراعی دارد که این مثال به خوبی نشان می دهد که وصیت به گونه ای نیست که در عـالم ثبـوت بـه محـض انشای موصی ایجاد شود، بلکه منوط به مشخص شدن وضعیت موصی له دارد، اما به سبب آنکه آثار آن از روز قـرارداد واقـع می شود، وضعیت مراعی را مورد استفاده قرار می دهند و همچنین مثال های متعدد دیگری که در متون فقهی است ، مؤید ایـن موضوع می باشد.