چکیده:
با اینکه از مرگ عبداللطیف طسوجی (حدود 1300 ق.)، مترجم پرآوازه و چیرهدست هزار و یک شب، مدت زیادی نگذشته، درباره وقایع زندگی و سایر نوشتههای احتمالی وی اطلاعات اندکی در دست است. در این جستار ضمن بررسی برخی گزارشها درباره عبداللطیف طسوجی، نخست صحت انتساب کتاب برهان جامع به وی مورد بررسی قرار گرفته است و در ادامه ترجمه کشفالغمه که یکی از دیگر آثار ناشناخته طسوجی است و در جایی به آن اشاره نشده، نمایانده شده است. افزون بر اینها نامهای به خط عبداللطیف طسوجی که برای ناصرالدینشاه قاجار از نجف فرستاده و یک سند معتبر درباره زندگانی اوست، آورده شده است. در مقدمههای چاپهای گونهگون کتاب هزار و یک شب، بخش و بهره اندکی به مترجم شهیر و چیرهدست این کتاب، یعنی عبداللطف طسوجی اختصاص یافته است؛ به گونهای که مثلا در مقدمه هزار و یک شب چاپ علیاصغر حکمت، افزون بر سخنان طسوجی در مقدمه هزار و یک شب که درباره علت ترجمه کتاب است، مطلب دیگری درباره زندگی او وجود ندارد
خلاصه ماشینی:
همان گونه که پیش از این عین سخنان اعتمادالسلطنه ، چاپ ایرج افشار آورده شد، چون سال تدوین این کتاب ١٣٠٦ق است و از افعال ماضی برای طسـوجی اسـتفاده شـده مـدرس تبریـزی و سـایر محققـان ، سـال درگذشت طسوجی را به قبل از این تاریخ منحصر کرده اند (نک : قزوینی، ١٣٢٨: ٧١) که در جای خود در این باره بحث شده است .
بار دیگر در این باره چنـین نوشـته اسـت : «عبـداللطیف طسـوجی تبریـزی از فضلای عهد فتحعلیشاه و محمدشاه و اوایل عهد ناصریست ، این شخص مـردی فاضـل بـوده است و کتاب لغت برهان را که دارای اغلاط فراوان بود، در سـلطنت محمدشـاه اصـلاح کـرد و لغات بیاساس آن را خاصه لغات (زند و پازند) را از آن برآورده و برای سایر لغات نیز شـواهدی از اساتید به دست آورده ، آن را در اوایل امر چاپ ، در مطبع سنگی طبع نمود و نام او را برهان جامع نهاد» (همان : ٣٥٨).
همین سخنان بهار باعث شده در بسیاری از تحقیقات امروزی و پایگاه های اینترنتی، کتـاب برهان جامع ، یکی از آثار عبداللطیف طسوجی پنداشته شود و حتی سـبب شـده برخـی بـر پایـۀ اعتماد به این سخنان بهار، طسوجی را در علم لغت فارسی و فرهنگ نویسی نیز استاد بدانند.
یکی از آثار ناشناختۀ طسوجی ترجمۀ کشف الغمه است کـه وی ایـن ترجمـه را در واپسـین سال های زندگیاش بنا بر دستور ظل السلطان در شیراز به فرجام رسـانده و نسـخه ای از ترجمـۀ جلد نخست آن در کتابخانۀ مجلس موجود است .