چکیده:
اصل تناسب در پروتکل الحاقی یک و نیز اساسنامه دیوان کیفری بینالمللی به عنوان یک قاعده حقوقی عرفی تدوین شده است. با این حال مفهوم، ماهیت و نیز شرایط اعمال آن با ابهاماتی روبروست. در حقوق اسلام نیز به ویژه در موضوع دفاع، احکامی بیان گردیده که با اصطلاح نوپیدای «اصل تناسب» همگونی دارند. بررسی تطبیقی این اصل به منظور تبیین نقاط اشتراک و افتراق این دو نظام حقوقی و نیز تلاش برای کاستن از ابهامهای اصل تناسب ضروری مینماید. پرسش این است که وجوه اشتراک و تمایز دو نظام حقوقی پیشگفته در این زمینه کدامند؟ بهرهگیری از روش تحقیق کیفی و بکارگیری اصول استنباط و تفسیر حقوقی و فقهی و همچنین بهرهگیری از روشهای تطبیقی نشان داد تفاوتهای این دو نظام حقوقی در مفهوم و برخی شرایط اصل تناسب بنیادین است. چه اینکه حقوق اسلامی به دلیل اهمیت حفظ جان انسانها، کاربرد اصل تناسب را در گسترهای محدودتر از حقوق بینالملل جایز میداند.
خلاصه ماشینی:
دیوان کیفری یوگسلاوی سابق در پرونده «راجیچ »، متهم به برنامه ریزی و فرماندهی حمله به روستای بی - دفاع «استوپنی دو»،١ تصریح کرد که «تخریب این روستا برای تحقق هیچ هدف مشروعی ضرورت نداشت » (١٩٩٧٥١٨,Oxman) بخشی از ابهامات نیز به مصادیق مزیت نظامی بر میگردد؛ آیا مجبور ساختن طرف مقابل برای بازگشت به میز مذاکره و تسلیم شدن به شروط ، یک مزیت نظامی است ؟ به عبارت دیگر آیا میتوان برای تحت فشار قرار دادن او، شهروندان و اهداف غیر نظامیاش را هدف قرارداد؟ چنانکه آمریکا در جنگ ویتنام (١٩٧٣-١٩٦٥) پس از این که مذاکرات صلح به بن بست رسید، به بمباران چندین هدف غیرنظامی در شهرهای هانوی و هایفونگ دست زد (٢٢٥-٢٢٤ : ١٩٩٨ ,Carnahn) و این امر باعث پیش برد اهداف سیاسی آمریکا و همچنین دستیابی به اهداف تاکتیکی این کشور شد.
(طباطبائی، ١٣٧٤، ج ٥٤١:١٢) اگرچه در کتب فقهی این آیه در مباحث مربوط به قصاص (طوسی، ١٤١٦،ج ٥: ١٩٥) و ضمان مثلی و تهاتر دِین (نجفی، ١٤٠٤،ج ٤٠،: ٣٨٩) مورد استناد قرار گرفته ، اما قرائن فراوانی در آیه وجود دارد که نشان میدهد مصداق روشن آیه جنگ است (برجی، ٤:١٣٨٤) و ویژه برخی مباحث فقهی نیست ، بلکه حکم آن عام است و در هر ظلمی، فرد مظلوم باید بر این اساس عمل کند (مجلسی، ٢٦٧:١٤٠٤) آیه فوق دستور میدهد که اگر خواستید آنان را مجازات کنید، موظف به رعایت تناسب و مقابله به مثل هستید و نباید از این حد تجاوز کنید(برجی، ٤:١٣٨٤).