چکیده:
علم سبک شناسی، در سالیان اخیر بسیار مورد توجّه قرار گرفته است و شاعران دوره بازگشت، نخستین سبک شناسان ایران هستند یا نخستین کسانی اند که بدون آن که خود بدانند به مطالعات سبک شناسی اشتغال ورزیدند و به تتبّع در آثار قدما پرداختند. زیرا برای تقلید درست، مجبور بودند که به همه جنبههای زبانی، فکری و ادبی آثار قدما دقیق شده و آنها را بیاموزند. هر چند که این شاعران دارای سبک شخصی نیستند و تنها سبک شاعران کهن را تقلید کردهاند، یعنی روش آنان را آموخته بودند، ولی گاه با همان شیوه، آثار بدیعی آفریدند و تامّل در چگونگی اقتفاهای آنان از شاعران پیشین می تواند نتایجی را برای ما به ارمغان آورد. شاعران دوره بازگشت که عندلیب کاشانی یکی از مشهورترین آن ها است، از آنجا که توانست زبان فارسی را از سستی و کاستی برهاند، خدمت بزرگی به حفظ زبان و ادبیّات کهن ایران انجام داده است. هدف این پژوهش، تحلیل اندیشة شعری عندلیب کاشانی است و نویسنده در پژوهش خود به اشعار دیوان عندلیب از قبیل پیوند زبان و اندیشه، سادگی زبان و اندیشه در شعر (مدح، پند، وصف و عشق) میپردازد.
خلاصه ماشینی:
سادگی زبان و اندیشه در شعر عندلیب راهبردهایی که عندلیب در شعر خویش بیان نموده، امکان تحقّق و تبدیل به عینیّتها را دارد، چون او از مسائلی سخن میگوید که ذهن مردم نیز با آن درگیر است، به بیانی دیگر، بین عندلیب شاعر و مردم فاصلهای نیست، چون خود را تافتهای جدا بافته از مردم نمیداند؛ او با مردم زندگی میکند و از غم و شادی و آمال و آرزوهای آنان بی خبر نیست.
» (صفا، 371:1351) 2- زبان و اندیشة عندلیب در پند اشعار پندآموز عندلیب، انسان را به زدودن غم و دلتنگی و روی آوردن به گوشه نشینی و انزوا از دنیا و خلق دعوت نمیکند، بلکه اوضاع زمان به گونهای است که مردم در آرامشی نسبی و احساس امنیّت از یکدیگر به سر میبرند و امتزاج روح معتدل ایرانی با تعالیم انسان ساز اسلام باعث شده است که این آرامش در جامعه جاری باشد و مردم با نشاط و شادی زندگی کنند و در شعر نیز به شادی و خوش بودن از محسوسات و تجربهها دعوت میشوند.
آرایش و چینش واژهها خود میتواند بدون تشبیه و استعاره و اغراق و مبالغه، نوعی کنش عاطفی در کلام ایجاد نماید؛ یعنی نگاه شاعرانه به مسائل و طرز وارد کردن آنها به حوزة شعری، میتواند کلام معمولی را به کلام ادبی تبدیل کند؛ برای مثال در این بیت: هوا شد مشک بیز از جنبش بادز بس رنگین شد از کل صحن بستان؛ ؛ برقص آمد ببستان سرو آزادهوای کشت گلشن کرد رضوان (همان: 74) باید به این نکته مهم توجه داشت که وجود سرخوشیها و فراخیها و توانگریهای دوران قاجار، موجب تعظیم و تکریم بیش از حد شاعران و نویسندگان و فراغ بالی آنان بوده است و این امر در ایجاد روحیّة شاد باشی در اندیشه عندلیب نیز تأثیری شگرف داشته است «میتوان روحیّة حماسی و اعتقاد به تساهل و شاد باشی را دو رکن عمدة فکری ادبيّات سبک خراسانی قلمداد کرد.