چکیده:
شاه اسماعیل اول صفوی یکی از شخصیت های پیچیده تاریخ ایران اسلامی می باشد که با اعمال و رفتار منحصر به فرد خود توجه بسیاری از اندیشمندان حوزه تاریخ ایران و تشیع را به خود جلب نموده است. گزارش های تاریخی درباره رفتار شاه اسماعیل با گروه های مختلف مذهبی بیانگر برخورد همراه عطوفت او با شیعیان و در سویی دیگر خشونت زائدالوصف او در تقابل با مخالفان سیاسی و مذهبی است. اما گاه رفتار تندی نسبت به هم کیشان خود نیز از وی دیده می شود که از جمله آنها می توان به مشعشعیان که منسوب به تشیع بودند اشاره کرد. آیا ادعای الوهیت روسای این فرقه مذهبی موجب برافروخته شدن تعصب مذهبی اسماعیل شده است؟ یا باید علت تقابل او با مشعشعیان را در بازی های سیاسی روزگار جستجو کرد که موجب صف آرایی دو طرف گردید؟ آنچه که مشخص است اینکه، در این مورد در بین پژوهشگران تاریخ ایران اسلامی اتفاق نظر وجود ندارد و هر دو بعد قضیه طرفدارانی دارد. این
پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، قصد دارد با کنکاش در منابع دوره صفوی و بازشناسی شخصیت شاه اسماعیل و انگیزه های او از ترویج تشیع، گامی در خصوص رسیدن به حقیقت ماجرا و اینکه آیا برخورد اسماعیل با مشعشعیان جنبه اعتقادی داشته یا برای گسترش قلمرو و تثبیت حاکمیت خود، بردارد.
خلاصه ماشینی:
اما بنا به اعتقاد برخی از محققان ، انتظار اتصال دولت صفوی به دولت صاحب الزمان علیه السلام ، حاوی هیچ نوع ادعای مهدویت نیست (جعفریان ، ١٣٩١، ١٣١) نشانه ای در شعارها، سکه ها، سجع مهرها و آثار و بناهای آن دوره نیز بر ادعای نیابت حضرت مهدی (عج ) وجود ندارد (سرافرازی، ١٣٨٧، ١٧) موضوع اتصال حکومت صفوی به حکومت مهدوی، نشانگر ادعای نیابت نیز نمی تواند باشد چرا که در اینصورت از سوی اسماعیل برای این نیابت باید تصریحی صورت می گرفت و ادعا می شد که او هم اکنون به نیابت از امام زمان علیه السلام به حکمرانی اشتغال دارد در حالی که چنین نقلی در منابع دیده نمی شود و هر جا که پای این موضوع به میان آمده ، گفته شده که زمان ظهور نزدیک است و بحثی از نیابت در بین نیست .
در این بین ، برخی از محققین هم عقیده دارند که : «شاه اسماعیل در مرتبه اول با برنامه ریزی دقیق و حساب شده به جنگ آنها رفته و می خواسته به حکومت ٦٩ ساله (٨٤٥ تا ٩١٤ هجری) مشعشعیان در خوزستان پایان دهد و حکومت آنجا را به کسانی بدهد که از او اطاعت کنند (جمشیدزاده و ولی عرب ، ١٣٩٥، ٨٧) اما قرائتی دیگر از علت تقابل شاه اسماعیل نیز وجود دارد که در آن مشعشعیان را از غلو در مورد حضرت علی علیه السلام بری دانسته و علت رویارویی شاه اسماعیل با ایشان را نسبت های ناروایی 82 می شمرد که ساخته و پرداخته معاندین مشعشعیان است .