چکیده:
«فلسفة ارزش» یکی از حوزههای مهم در فلسفههای مضاف است. از مباحث مهم در «فلسفة ارزش»، بحث از معانی ارزشی، اقسام ارزش و قلمرو ارزش است. در این مقاله، معانی، اقسام و قلمروهای ارزش استقراء شده و این اقسام، با روش تحلیلی، مورد واکاوی قرار میگیرد. ارزش بهمعنای مطلوبیت است که از نسبت میان طالب و مطلوب حاصل میشود و منظور از معانی ارزشی، معانیای هستند که در محمول قضایای ارزشی بهکار میروند، مانند معانی خوب و بد، درست و نادرست، باید و نباید، زشت و زیبا و... . ارزش اقسامی دارد که در این نوشتار به دوازده قسم از آن، همچون تقسیم ارزش به ذاتی و غیری، غایی و مقدمی، ذاتی و الهی، عقلی و شرعی، جایگزینی و غیرجایگزینی، باارزش و بیارزش و ضدارزش و... اشاره شده است. قلمرو ارزش نیز هر حیطهای است که ارزش در آن مطرح میشود که در این نوشتار به پانزده قلمرو برای ارزش همچون ارزشهای اخلاقی، حقوقی، منطقی، معرفتشناختی، هنری، اقتصادی و... پرداخته شده است. این مقاله سعی دارد استقراء تامی از این سه حوزه در فلسفة ارزش ارائه و آنها را مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
ارزش بهمعنای مطلوبیت است که از نسبت میان طالب و مطلوب حاصل میشود و منظور از معانی ارزشی، معانیای هستند که در محمول قضایای ارزشی بهکار میروند، مانند معانی خوب و بد، درست و نادرست، باید و نباید، زشت و زیبا و...
بهعنوان مثال، نماز خواندن، مقدمة حقیقی رسیدن به قرب خداوند متعال است، اما ممکن است این مقدمة حقیقی، شناخته نشود و شیء دیگری مانند لذات نامشروع دنیوی، مقدمه رسیدن به کمال نهایی پنداشته شود؛ در اینجا، لذات دنیوی برای شخصی که چنین پنداری دارد، ارزشمند شمرده میشود و مقدمات حقیقی کمال نهایی نسبت به این شخص، مطلوبیت شأنی مقدمی دارد.
روشن است که هر آنچه که ارزش مقدمی دارد، دارای ارزش غیری نیز خواهد بود؛ زیرا ارزشی که مقدمه برای رسیدن به ارزش دیگر است، وابسته به آن نیز خواهد بود؛ بهعنوان مثال، ارزش وضو، مقدمه رسیدن به ارزش نماز است؛ یعنی بدون کسب این ارزش، نمیتوان ارزش نماز را به دست آورد، ازاینرو، ارزش وضو، ارزشی مقدمی و غیری است.
ابتدا معانی ارزشی یعنی معانی حسن و قبح، درست و نادرست، باید و نباید، زشت و زیبا، وظیفه و تکلیف و مسئولیت، مورد بحث قرار گرفت، و سپس دوازده تقسیم برای ارزش بیان گردید که این تقسیمات از این قرار است: تقسیم ارزش به ذاتی و غیری، غایی و مقدمی، ذاتی و الهی، عقلی و شرعی، جایگزینی و غیرجایگزینی، باارزش و بیارزش و ضدارزش، ثابت و متغیر، مطلق و نسبی، اصیل و اشتقاقی، عینی و ذهنی، فعلی و شأنی، واقعی و پنداری.