چکیده:
صندوقها، محفظههایی هستند که از چوب، سنگ و بعضاً از کاشی ساخته شده و جهت تکریم و بزرگداشت مقام و منزلت پیشوایان دینی، مشاهیر و سلاطین به روی مقبره ایشان نصب میگردد. در طول تاریخ به سبب علاقه مردم به خاندان پیامبر (ص) چهار نمونه از این نمادهای مذهبی و هنری بر مرقد امام رضا(ع) نصب شده است. پژوهش حاضر بر آن است به روش توصیفی ـ تحلیلی این نمود های تمدن ایرانی، اسلامی را با تکیه بر منابع دست اوّل تاریخی مورد بررسی و مداقه قرار داده و قدمت، ویژگی و سرنوشت هریک از آنها را در طی ادوار مختلف بیان نماید. شناخت بانیان و واقفان ساخت صندوقها، بررسی موقوفات و معرفی صندوق پوش ها از دیگر موضوعات در این نوشتار است.
خلاصه ماشینی:
بيشــترين اطلاعات در اين زمينه در برخي آثار مرتبط با تاريخ آســتان قدس هم چون ، تاريخ آستان قدس ، اثر علي مؤتمن ، شمس الشموس ، تأليف احتشام کاويانيان و زندگاني حضــرت امام علي بن موســي الرضــا، اثر عمادزاده به چشــم مي خورد، اخيرا نيز در دو پژوهش با عنوان «بررسـي صـندوق ها و ضـريح هاي قديمي رضـوي» و « شـاهکارهاي هنري آسـتان قدس ضـريح پوش ها و صندوق پوش » اطلاعات جديدي ارائه شده است ؛ اما اين بررسـي ها مشروح ، جامع و کامل نيست .
پس از اين مجددا در سال ١٢٧٤ق ، حاجي رجب علي، زرگر آستانه از بابت ١٥ مثقال و شش نخود طلايي که در اختيارش گذاشته اند اقدام به ساخت صفحه طلا براي تعمير صندوق مي کند؛ ضمن آن که مقرر مي شود صفحات طلا در جعبه اي قرار داده شده و در داخل ضريح گذاشته شود (سازمان کتابخانه ها، سند شماره ٤٠٠٤٨، ٤ و ٨ ـ ٩).
در جمادي الآخر سال ١٣٠٥ قمري به حاجي محمد، تحويلدار آستانه ، دستور داده مي شود مبلغ ٢٠ تومان براي تهيه طلا به حاجي رجب علي زرگرباشي بدهد تا وي طلا خريده و آن را تبديل به صفحه ي طلا کند و هنگام تنظيف ضريح مطهر نزد ميرزا بابا معتمد التوليه ، مستوفي آستانه حاضر و آماده باشد تا چنان چه در طلاي صندوق کسر و نقصاني مشاهده شد، مورد استفاده قرار گيرد (تصوير٣) (سازمان کتابخانه ها، سند شماره ١٥٢٥٩، ٥ ـ ٦ و سند شماره ١٥٨٨٩، ٤).
در جاي ديگر مؤتمن مجموع طلاهاي روي صندوق را ٢٧٣٧٨ مثقال و ١٢ نخود ذکر کرده است که تماما در چند صندوق آهني جا داده شده و پس از مهر و موم توسط اعضاي کميسيون به داخل ضريح منتقل مي شود (همو، ٦٥؛ سازمان کتابخانه ها، سند شماره ٩٦٥٩١، ٢).