چکیده:
نهاد حسبه یکی از مهمترین نهادهای حکومتهای مسلمان، برای نظارت بر جریان یافتن امور اجتماع در مسیر تعالیم اسلامی بوده است. جلوگیری از منکرات و نظارت بر نحوه صحیح اجرا شدن قوانین در حرفهها را میتوان از وظایف نهاد حسبه و فرد محتسب بیان کرد. از دیگر وظایف این سازمان و فرد محتسب، نظارت بر کار پزشکان، دامپزشکان، چشمپزشکان و داروسازان بوده است. نهاد حسبه وظیفه داشت کفایت پزشکان را احراز نماید و بر درستی عملکرد ایشان نظارت کند. این پژوهش در پی آن است که بیان کند سازمان حسبه از چه طریق و با چه ضوابطی پزشکان را میآزمود و آنها را ملزم به رعایت قوانین و اخلاق پزشکی میکرد. این نظارت توسط پزشکان متخصص در هر کدام از رشتهها انجام میگرفت و آزمونی جهت صلاحیت آنها اعمال میشد. سوگند نامههای طبیبان، مهمترین روش برای آزمودن پزشکان بوده است
خلاصه ماشینی:
رازی بر اهمیت مسئله صلاحیتهای حرفهای پزشک واقف بوده و علاوه بر نوآوریها، تألیفات و خدمات برجسته در حوزههای متنوع پزشکی، اخلاق پزشکی را نیز از نظر دور نداشته است؛ تاجاییکه به درخواست ابوبکر قارن رازی، یکی از شاگردانش، رسالهای کمبرگ و پرمغز دراینخصوص به نگارش درآورده است.
به نظر میرسد توجه و اهمیت به مسائل اخلاقی در حرفه پزشکی ـ که پزشکان برجستهای همچون رازی تا این اندازه بر آن تأکید داشتهاند ـ ازجمله موارد مهمی بوده که در آزمودن پزشکان بهشمار میآمده است.
اینها اموری هستند که در عهدنامه بقراط، پندنامه اهوازی و موازین اخلاقی زکریای رازی درباره آنها سخن گفته شده و نهتنها مبحث اخلاق پزشکی را بیان میکنند بلکه بهعنوان قوانین پزشکی، هر پزشک ملزم به رعایت آنها بوده است.
همانطورکه اشاره شد، رعایت حقوق استادان، اجتناب از داروهای سقط جنین و داروهایی که برای فرد ضرر داشته باشد، حفظ اسرار بیماران، اجتناب از بیاخلاقی، حفظ قداست پزشکی و همچنین تخصص در حرفه پزشکی، مهمترین نکاتی بود که از سوگندنامه بقراط استنباط میگردد.
اسحاق نامی که پزشک یکی از خلفای فاطمی و از معاصران رازی بوده است نیز معالجه و درمان بیماران به جهت ثروتاندوزی را نوعی تحقیر پزشک میدانست و تأکید داشت که حتی اگر فقر و تنگدستی هم بر طبیب حاکم شود، وی نباید مسائل مالی را مقدم بر حرفه خود قرار دهد.
محتسب، پزشکان را میآزمود و آنها را ملزم به رعایت سوگندنامههای پزشکی میکرد که خود بهعنوان منشورات اخلاقی برای سبک کار پزشکان، حائز اهمیت بود.