چکیده:
بحث «استصحاب احکام شرایع گذشته» یکی از فروعات بحث استصحاب و یکی از مباحث اصول عملی است که بیشتر در مباحث انتهایی آن و در قالب یکی از شبهات استصحاب مطرح شده است. پرسش اساسی این است که: اگر حکمی در شریعت گذشته (مثل شریعت حضرت موسی (ع) یا عیسی «ع») وضع شده و یقین به نسخ آن در شریعت بعدی (مثل شریعت اسلام) نداشتیم، آیا امکان استصحاب آن حکم در شریعت بعدی وجود دارد یا خیر؟ ثمره این بحث از این لحاظ در فقه و اصول کمرنگ میشود که هرچند قائل به استصحاب احکام شرایع سابق نباشیم، میدانیم که برخی از این احکام در شریعت اسلام موجودند و علیرغم این ثمره اندک، آثار این بحث در تاریخ و کلام دیده میشود. بر این مبنا، در این مقاله ادله موافقان و مخالفان، و همچنین محققان از اصولیان در این خصوص بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
پرسش اساسی این است که: اگر حکمی در شریعت گذشته (مثل شریعت حضرت موسی (ع) یا عیسی «ع») وضع شده و یقین به نسخ آن در شریعت بعدی (مثل شریعت اسلام) نداشتیم، آیا امکان استصحاب آن حکم در شریعت بعدی وجود دارد یا خیر؟ ثمرۀ این بحث از این لحاظ در فقه و اصول کمرنگ میشود که هرچند قائل به استصحاب احکام شرایع سابق نباشیم، میدانیم که برخی از این احکام در شریعت اسلام موجودند و علیرغم این ثمره اندک، آثار این بحث در تاریخ و کلام دیده میشود.
حال آیا اکنون که مسلمانان در این جواز، یعنی در بقا [یا نسخ] آن شک دارند، بقای آن قابل استصحاب است یا خیر؟ (محمدیان امیری، 1390) برخی نیز این بحث را نتیجه توسعه و گسترش «بحث از اعتبار بخشهای غیرمنسوخ شرایع پیش از اسلام» که «مستلزم نوعی امضای احکام گذشته است» دانستهاند («نظریه امضا و تأسیس در اندیشه و فرهنگ اسلامی»، بیتا).
با توجه به آنکه برخی از اصولیان متأخر ضمن ذکر شروط عمل به استصحاب، بر این نیز تأکید داشتهاند که در اینجا «نباید دلیل شرعی مبنی بر انتفای حکم تشریعشده در اول، در زمان دیگر باشد» چراکه در این حالت عمل به آن دلیل شرعی واجب میشود (الانصاری، 1415: 313)، لذا میتوان موضوع بحث را از اقسام «استصحاب عدم النسخ» و دو قسم آن یعنی «استصحاب احکام شرایع گذشته در صورت شک در نسخ آنها» و «استصحاب احکام شریعت اسلام در صورت شک در نسخ آن» دانست؛ که بر اولی اشکالات متعددی وارد کردهاند و دومی را اغلب اصولیان پذیرفتهاند، هرچند برخی از معاصران، بر این قسم نیز اشکالاتی وارد کردهاند («استصحاب عدم نسخ»، بیتا).