چکیده:
از موضوعات اساسی فلسفة ابنسینا نفسشناسی است. او ذیل مفهوم نفس به طرح دیدگاه خود
در باب کمال انسان پرداخته است. این نوشتار به این پرسش میپردازد که کمال نهایی نفس
ناطقه نزد ابنسینا چیست و چه انتقاداتی به نظریة وی وارد است؟ آیا دیدگاه ابنسینا میتواند
پاسخگوی سوال امروز ما در باب کمال نفس باشد؟ به نظر ابنسینا کمال نفس کمالی عقلی است
و با حصول مرتبة عقل مستفاد حاصل میشود؛ بنابراین تکامل نفس در ناحیه عقل نظری است و
عقل عملی تنها جنبه مقدمهای و زمینهسازی دارد. دیدگاه ابنسینا در سرتاسر تفکر فلاسفه
اسلامی سریان داشته و پس از وی توسط ملاصدرا نقادی شده است. وی نظریة ابنسینا را نقد و
بازسازی کرده اما درنهایت در همان محدوده باقی مانده است. به نظر میرسد مشکل اساسی
دیدگاه ابنسینا تفکیک شئون نفس و عدم توجه به مدخلیت اساسی عمل ارادی و جنبههای مادی
و بدنی و مخصوصا مسائل ناشی از حیات اجتماعی و سیاسی در امر تکامل نفس است.
خلاصه ماشینی:
به نظر نگارنده اکنون ضرورت دارد که ديدگاه ابن سينا، در پرتو تحولات جامعۀ جديد و با توجه به رشد و گسترش همه جانبۀ علوم گوناگون و ارتباطي که باهم دارند و نحوة تأثيري که در زندگي انسان ميگذارند، دوباره بازخواني شود و نقاط قوت و ضعف آن به دقت مورد تحليل قرارگيرد؛ امري که ميتواند روشن کنندة يکي از جنبه هاي اساسي فلسفه و حکمت اسلامي باشد؛ اين جنبه عبارت است از توجه اساسي حکمت اسلامي به کمال متافيزيکي و عرفاني نفس و قطع نظر از جنبه هاي ١ـ براي نمونه بنگريد به : خادمي، ١٣٨٦، ش ٢٤؛ ديدباز، ١٣٩٦، ش ٧٣؛ سعيدي مهر، ١٣٩٥، ش ٥٥؛ ديواني، ١٣٨٩، ش ٣؛ سروش ، ١٣٩٢، معرفت ش ٣٧؛ نجفي سواد رودباي، ١٣٩٣، ش ١٩.
در ديـدگاه افلاطون نفس خود واجد معرفت اسـت و تنهـا نيازمنـد يـادآوري اسـت ، امـا ازنظـر ابـن سـينا نفـس از ابتداي حدوث لوح نانوشته اي است که هـيچ علمـي نـدارد و بايـد بـه بـدن تعلـق پيـدا کنـد تـا انـدک اندک عالم شود و به مقام عقل بالفعـل برسـد؛ امـا ايـن تمـام مطلـب نيسـت ؛ زيـرا ازآنجاکـه حصـول اين تصورات و تصديقات حـدومرزي نـدارد، ابـن سـينا بايـد معلـوم کنـد حـال کـه نفـس بـراي فعـل خــاص خــويش نيــاز بــه معاونــت بــدن دارد و بــدن و قــواي آن در حصــول ادراکــات خــاص نفــس نقش اساسي دارند، چه اندازه پـرداختن بـه امـور بـدني لازم اسـت .
) سبب حصول کمال ذاتي نفس است و عالم ايـن دانـش هـا واصـل بـدان اسـت ؟ يـا مطلـب بـه گونـه ي ديگر است ؟ اين ها از جمله ابهامـاتي اسـت کـه در نظريـات ابـن سـينا در بـاب عقـل عملـي، رابطـه نفـس و بدن و ارتباط آن با مسئله کمال و سعادت وجـود دارد.