چکیده:
عبداللّه بن علی بن محمد تبریزی مشهور به فلک علاء تبریزی از نویسندگان اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است. وی سه متن آموزشی در صناعت ترسل و استیفا تألیف کرده که با نامهای قانونالسعادة، لطایف شرفی و سعادتنامه در فهرست نسخههای خطی معرفی شدهاند. یکی از مهمترین دلایل اهمیت این سه اثر قرار گرفتن آنها در شمار کهنترین متون آموزشی استیفای زبان فارسی است که تاکنون شناخته شدهاند و متأسفانه هیچ چاپ علمی و انتقادی از آنها منتشر نشده است. در این پژوهش کوشش شده است، ضمن ارائهٔ شرح مستندی از احوال فلک علاء تبریزی، از لابهلای آثار او، به تحلیل و بررسی وجوه امتیاز و اهمیتشان در دانش استیفا پرداخته شود. همچنین با مقایسۀ این سه اثر به ضرورت مراجعه به هر سه متن در تصحیح هر یک از آنها و همچنین در پژوهشهای لغوی پیرامون اصطلاحات مندرج در این آثار پرداخته شده است.
ʿAbdullah ibn ʿAli ibn Muhammad Tabrizi known as “Falak ʿAla Tabrizi”, the author of the late 7th and early 8th AH, had three educational books on Letter Writing and Accountancy (Istifa) named Lataʾif Sharafi, Saʿadat-Namah and Qanun al- Saʿadat. These three are of the oldest books on Accountancy (Istifa) education ever known which unfortunately have not been scientifically and critically published yet. In this article, the biography of the author and the importance of his books in the art of Accountancy (Istifa) are discussed. As a result, by comparing the books, we find it necessary to refer to all three of them in their critical edition and lexical studies of the terms contained therein.
خلاصه ماشینی:
علاوه بر آنچه جسته وگريخته در فهرست نسخه هاي خطي در مورد اين سه متن آمده است (منزوي، ج ٤، ص ٢٦٩٧‐٢٦٩٨؛ دانش پژوه ، ص ٨۵؛ آقابزرگ تهراني، ج ١۶، ص ٣١۴)، ايرج افشار در فروغستان (ص ٢٨٤ و ٢٨٧)، علي صفري آق قلعه در مقالۀ «بررسي کتابشناسانۀ آثار استيفا در دورٔە اسلامي» (١٣٩٢، ص ٣٧‐٣٨) و مقالۀ «لطايف شرفي و ارتباط آن با نفائس الفنون و منشآت خاقاني» (١٣٨۶، ص ١٤‐١٧) ١.
براي نمونه مؤلف در مقدمۀ سعادت نامه (همان جا) به آغاز نگارش اين کتاب ، که سال ٧٠۶ قمري بوده ، اشاره کرده است : محرر اين اوراق ، داعي دولت و پروردٔە نعمت مخصوص ، عبدالله بن علي تعريفا بفلک علاء تبريزي اصلح الله شأنه چنين عرض ميکند که در شهور سنۀ ست و سبعمائة هلالي، مخدوم جهان ، آصف زمان ، صاحب ديوان الممالک شرقا و غربا، ناظم مصالح العالم بعدا و قربا، وزيرالدولتين ، مشيرالسعادتين ، سعدالدنيا و الدين ...
اما آنچه ميرکمال نبيپور (و نه محمد نبيپور) به عنوان رسالۀ دکتري خود در دانشگاه گوتينگن چاپ کرده چيزي جز همان دو اثر شناخته شدٔە فلک علاء تبريزي نيست و در واقع تصحيح بخش استيفاي قانون السعادة و سعادت نامه است با عنوان “Die beiden persischen Leitfäden des Falak Ala-ye Tabrizi über das 2 staatliche Rechnungswesen im 14.
براي نمونه شمس الدين محمد بن محمود آملي، از علماي قرن هشتم هجري، فن پانزدهم از مقالۀ اول نفائس الفنون را که به آموزش علم استيفا اختصاص دارد (آملي ، ص ٣٠٣‐٣٢٩)، از لطايف شرفي يا يکي از دو اثر ديگر فلک علاء تبريزي اقتباس کرده است (نيز نکـ : صفري آق قلعه ، ١٣٨٦).