چکیده:
گلچقانه بنایی زیارتگاهی است که هنوز هم بهواسطۀ انجام آیینهای عزاداری مورد توجه است. بنای اصلی و مجموعۀ پیرامونش در کوچۀ گلچقانه منشعب از خیابان فاضل نراقی قرار گرفته است. این بنا در سال 1382 به شمارۀ 9032 در فهرست آثار ملی ثبت شده است. بنای اولیه شامل بقعه و شبستان مجاور بقعه و حسینیۀ مردانه است. مجموعهبخشهای جدیدتری از جمله بخشهای خدماتی متاخری دارد که سابقۀ ساخت آنها به دهۀ 1370 خورشیدی بازمیگردد و هماکنون نیز بخشهای دیگری از جمله یک حسینیۀ جدید در حال ساخت است. تغییرات ایجادشده در بافت شهری این مرکز محله و همچنین مداخلات در بنا، شکل اولیه و اصیل آن را تغییر داده است. این در صورتی است که تاکنون نیز مطالعهای در خصوص شکلگیری و سیرتحول بنا صورت نگرفته است. لذا بیم آن میرود که تغییرات ایجادشده درک ما را از بنا و جایگاه شهری آن فروبکاهد. این مقاله در پی مطالعۀ خصوصیات معماری و تاریخی بنا و از جمله شکلگیری و تغییر و تحولات آن است. روش تحقیق بهکارگرفتهشده توصیفیتاریخی است و جمعآوری اطلاعات از طرق مصاحبه، پیمایش میدانی و رجوع به اسناد و مدارک و متون تاریخی صورت میگیرد. براساس این مطالعه، بنای گلچقانه از نوع زیارتگاههای پیش از دوران قاجار است که کاربرد آرامگاهی نیز داشته و در پیوند با محیط شهری، به یک کانون برگزاری مراسم آیینی تبدیل شده است.
Golchaghāneh is a shrine building that is still notable for performing mourning rituals. The main building and its surroundings are located in the Golchaghāneh Alley branching from Fazel Naraghi Street. This building has been registered in the National Monuments List in 2003 under the number 9032. The primitive monument consists of a tomb and a hosseinieh or a religious center. The complex has newer parts, including service departments, dating back to the 1990s, and other parts, including a new hosseinieh, are currently being built. Changes in the urban context of the neighborhood center as well as interventions in the building have changed its original form. However, there has been no study on the formation and evolution of the building. It is therefore feared that these changes will diminish our understanding of the complex and its urban position. This article seeks to study the architectural and historical features of the building, including its formation and changes. The research method used is historical descriptive and the data are collected through interviews, field surveys and references to historical documents and texts. According to these studies, Golchaghāneh is a type of pre-Qajar shrine that has also been used as a tomb and has become a focal point for religious ceremonies
خلاصه ماشینی:
(به تصوير صفحه مراجعه شود)تصویر 1: نقشههای تهیهشده از بنای گلچقانه برای ثبت در فهرست آثار ملی (دفتر فنی ادارۀ میراثفرهنگی کاشان، 1381) بر اساس آنچه گفته شد، این مقاله در پی پاسخ دادن به این پرسشهاست که آخرین وضعیت شناختهشدۀ اصیل بنا و فضاهای شهری مرتبط با آن پیش از تغییرات صورتگرفته چگونه بوده است؟ اصل بنا به چه زمانی بازمیگردد و چه تغییراتی را از سر گذرانده است؟ هدف مقاله مطالعه و مستندسازی وضعیت موجود بنا و اجزا و عناصر وابسته به آن و همچنین بازیابی شکل اصیلتر آن تا پیش از تغییرات اخیر است.
برای مثال نام کوچهای که منشعب از خیابان فاضل نراقی است و مستقیماً به زیارتگاه گلچقانه ختم میشود، با استناد به نقشۀ بازسازیشدۀ محدودۀ شهر کاشان در اواخر دورۀ قاجار (تصویر 4)، کوچۀ محمدصالح بیک بوده که بعدها به کوچۀ فیلسوفی (بهدلیل سکونت خانوادۀ فیلسوفی در آن) تغییر نام داده است؛ اما اکنون به آن، کوچۀ گلچقانه میگویند.
۲ تلفظ دیگر برای نام زیارتگاه گلچقانه است که از دورۀ قاجار نیز کاربرد داشته۳ (شریف کاشانی، 1372: 98) و در دهههای اخیر در برخی اسناد دولتی این نام ثبت شده است که ریشۀ لغوی آن روشن نیست.
دستِکم نمای بقعه بهسوی گذر اصلی (شهید بهی) و رواق متصل به بنا که دربردارندۀ عناصر معماری دورۀ پهلوی است، نشان از آن دارد که در دورۀ یادشده نیز تلاش شده است تا ترکیبی مناسب میان زیارتگاه و فضای میدانچۀ شمالی ایجاد شود.