چکیده:
یکی از بنیادیترین نظریههای بلاغت، نظریه نظم عبدالقاهر جرجانی است. این نظریه مولود تفکر در اعجاز قرآن کریم بوده که چارچوب آن به دست عبدالقاهر جرجانی کامل، و تبدیل به علمی شد که از مهمترین علوم در کشف اسرار اعجاز قرآنی محسوب میشود، عبدالقاهر معتقد است علم بلاغت علم واحدی است که مباحث آن شاخه شاخه میشود لذا در دلائل الاعجاز علم معانی را «نظم» نامید، این نظریه در برگیرنده مباحث بلاغت، نحو، و نقد میباشد وی به یک اثر به عنوان یک کل مینگرد که تا زمانی که اجزای کلام در کنار هم قرار نگرفته باشند نمیتوان برای آن ارزشی قایل شد. عبدالقاهر توانست با نظریه اش معیار ،وپایهای را بنا نهد که ناقدان بتوانند به واسطه آن زیبایی یک اثر را ارزیابی کنند، که بر این اساس سوره مبارکه «مریم» (ع) با روش توصیفی و تحلیلی مورد واکاوی قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان از ساختار منظم نحوی و بلاغی سوره مبارکه با استفاده از تکنیک تکرار، حذف، تقدیم و تاخیر، داشته، و تمامی واژگان در این سوره در جایگاه مناسب خود و بر اساس فضای کلی سوره دقیق به کار رفته است.
One of the most fundamental theories of rhetorics is Abd al-Qaher Jurjani's theory of nazm. This theory originated from the idea of the e’jaz (inimitability) of the holy Quran. It was developed by Abd al-Qaher Jurjani and became one of the most important disciplines in discovering the secrets of the inimitability of the Quran. Abd al-Qaher believes that rhetorics is a single discipline the subjects of which are categorized into different branches; hence, he called semantics nazm in Dala’el al-E’jaz. Abd al-Qaher’s theory involves rhetorics, syntax and criticism. He views a written work as a whole that cannot be valued unless the parts of speech are juxtaposed. With his theory, Abd al-Qaher managed to establish a basis and a criterion through which critics can evaluate the beauty of a work. On the basis of the same criterion, the holy Surah al-Maryam (a.s.) was analyzed using the descriptive-analytical method in the present study. The results revealed that the systematic syntactic and rhetorical structure of the holy surah has been established using the repetition, ellipsis, submission and postponement techniques, and all the words in this surah have been used in their proper positions and according to the general atmosphere of the surah.
خلاصه ماشینی:
اين نظريه مولود تفکر در اعجـاز قرآن کريم بوده که چارچوب آن به دست عبدالقاهر جرجاني کامل ، و تبديل به علمي شـد کـه از مهمتـرين علـوم در کشف اسرار اعجاز قرآني محسوب ميشود، عبدالقاهر معتقد است علم بلاغت علم واحدي است که مباحث آن شـاخه شاخه ميشود لذا در دلائل الاعجاز علم معاني را «نظم » ناميد، اين نظريه در برگيرنـده مباحـث بلاغـت ، نحـو، و نقـد ميباشد وي به يک اثر به عنوان يک کل مينگرد که تا زماني که اجزاي کلام در کنار هم قرار نگرفته باشند نميتـوان براي آن ارزشي قايل شد.
براي تبيين موضوع ابتدا به صورت موجز به «نظم »، و به اشاراتي که قبل از جرجاني بـه مبحث نظم شده است پرداخته مي شود سپس به تکامل اين نظريه توسط عبدالقاهر پرداخته ، و عناصر «نظم » در سوره مبارکه «مريم » تبيين ، و جنبه هـاي اعجاز نظم قرآن در سوره مـورد اشاره به طور خلاصه بيان، و تلاش ميشود بـا پاسـخ بـه پرسـش هـاي زيـر گوشـه اي از زيبائيهاي نهفته در اين سوره مبارکه بيان شود.
که هر يک به نحوي تحليل خـود را در خصوص نظم قرآن بيان نمودند؛ چنانچه جاحظ نظم را در حسن کلام ، و سـهولت تلفـظ ، و قبول معنا ميدانست (عبدالمنعم خفـاجي و آخـرون ، ٤٦) چيـزي کـه از کـلام جـاحظ در خصوص نظم برداشت ميشود اين است که نظم در فصـاحت و شـيوايي و وضـوح الفـاظ آشکار ميشود، و نظم در نزد ابوهلال «چينش صحيح کلمات به طوري که هر لفظ در مکان خود قرار گيرد، و در آن تقديم و تاخير، و حذف و اضافه اي صورت نگيرد» (حاتم صـالح ، ١٩).