چکیده:
بر اساس نظریه بینامتنیت، هر متن ادبی، آگاه یا ناخودآگاه، زایش و باز خوانشی از آثار ادبی پیش از خود یا معاصر با خود است. نهج البلاغه از هنگام ظهور تاکنون ، همواره به عنوان یکی از منابع مهم و کلیدی ادبای عرب به شمار میرود. محمد بن ادریس شافعی از عالمان و فقیهان قرن دوم هجری و پیشوای مذهب شافعی است که بسیاری از مفاهیم حکمی و اخلاقی را به لباس نظم درآورده است. وی با توجه به عشق و ارادتش به علی (ع) که از یک سو قافله سالار شعر و ادب بوده و از دیگر سو وامدار حکمت الهی و قرآنی است، سخنان حکیمانه آن حضرت را در لایه های اشعار خود جا داده است. در اینپژوهش به روش تحلیلی - توصیفی و با استقراء الفاظ و مضامین گهربار نه جالبلاغه، ضمن بررسی اشکال مختلف اثرپذیری شافعی از کلام امام علی (ع)، نشان می دهیم که وی علاوه بر ارادت و اخلاص ویژه به ساحت آن امام (ع)، مانند بسیاری دیگر از ادیبان و شاعران عرب و ایرانی، سیراب از سرچشمه زلال حکمتهای آن حضرت شده است.یافتههای این پژوهش گویای آن است که در دیوان شافعی و نثر وی، انواع مختلفی از اثرپذیری تصویری، لفظی و معنایی از نهجالبلاغه به چشم میخورد.
خلاصه ماشینی:
در اين پژوهش به روش تحليلي - توصيفي و با استقراء الفاظ و مضامين گهربار نهج البلاغه ، ضمن بررسي اشکال مختلف اثرپذيري شافعي از کلام امام علـي (ع )، نشـان مـي دهـيم کـه وي علاوه بر ارادت و اخلاص ويژه به ساحت آن امام (ع )، مانند بسـياري ديگـر از اديبـان و شاعران عرب و ايراني ، سيراب از سرچشمه زلال حکمت هاي آن حضـرت شـده اسـت .
١ شهرت سخنان علي (ع ) قبل از تدوين نهج البلاغه ممکن است اين سؤال پيش آيد که با وجود تقدم زماني شافعي بر زمان تدوين نهج البلاغه ، مقايسه اشعار شافعي با نهج البلاغـه چگونـه ممکـن اسـت در پاسـخ بايـد گفـت : قبـل از گردآوري نهج البلاغه ، سخنان علي (ع ) به خاطر حکمت و فصاحتش ، همواره مـورد توجـه مردم روزگار خود قرار گرفته و به صورت پراکنده در ميان آنان منتشر شده بـود.
براي اطلاع از تأثير سخنان علي (ع ) در اشعار شاعران عرب ، نک : (اميني ، ١٤٠١: ١٩- ٤٣)، (ميرزا محمد، ١٣٨٢: ٣٢٩ - ٣٥٨) و (خاقاني ، ١٣٨١: ١٤٦- ١٦٣) و بـراي اطـلاع از تأثير نهج البلاغه در شعر معاصر عربي نـک : (شـيروي خـوزاني ، ١٣٨١: ٣٣٢- ٣٣١)، بـراي اطلاع از تأثير نهج البلاغه در اشعار ابوالعتاهيه نک : (سبزيان پور، ١٣٨٩: ٧٩-١٠٠) بنا به گفته شهيدي کلام امام علي (ع ) عالي ترين نمونه نثر مصنوع عربي است ، با يـک نگاه گذرا به منابع قديم عربي ، به وضوح مي توان احساس کرد که سـخنان حکمـت آميـز علي (ع ) چون گوهرهاي درخشان در لابلاي متون ديني مي درخشد، براي اين منظور، کافي است فهرست اعلام کتاب هاي جاحظ ، ابن قتيبه ، تـذکره حمدونيـه (ابـن حمـدون )، ربيـع الأنوار (زمخشري ) و...