چکیده:
خلیجفارس و کرانه های شمالی و جنوبی آن همواره در سطح ملی، منطقه ای و جهانی از اهمیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی برخوردار بوده است. در ابتدای دورۀ قاجار، این آبراه اهمیت تجاری و بازرگانی داشت؛ سپس دارای اهمیت سیاسی و نظامی نیز شد. فقدان یک نیروی دریایی کارآمد برای ایرانیان، همواره مهمترین دلیل عدم کنترل مطلوب خلیجفارس از سوی حکومت های ایرانی بهخصوص در دوران جدید و معاصر بوده است. برخی از پادشاهان حکومت های ایرانی از صفویه تا قاجاریه، در پی ایجاد نیروی دریایی قدرتمند برای برقراری امنیت و رونق تجارت و بازرگانی خلیجفارس بودند. در این مقاله، تشکیل نیروی دریایی مدرن و منظم در خلیجفارس توسط ناصرالدینشاه قاجار و نقش کشتی پرسپولیس در ایجاد امنیت داخلی و خارجی در این آبراهه با روش توصیفی- تحلیلی و استفاده از منابع تاریخی و کتابخانه ای مورد بررسی قرار گرفته است.
براساس نتایج این مقاله، هدف اصلی ناصرالدینشاه از ایجاد نیروی دریایی، مقابله با دخالت قدرت های استعماری، بهخصوص انگلستان در منطقۀ خلیجفارس بود. البته در این راه موفق نبود و فقط توانست با کشتی پرسپولیس حکمرانان یاغی و گریز از مرکز را در کرانه های شمالی خلیجفارس تنبیه و سرکوب کند.
The Persian Gulf and its northern and southern shores have always been of political, economic and social importance at the national, regional and global levels.At the beginning of the Qajar period, this waterway was of commercial and commercial importance, then it became of political and military importance. The lack of an efficient navy for Iranians has always been the main reason for the lack of good control of the Persian Gulf by Iranian governments, especially in modern times. However, some kings of the Persian Empire, from the Safavids to the Qajar dynasty, sought to build a strong navy to ensure the security and prosperity of the Persian Gulf trade and commerce. In this article, the formation of a modern and regular navy in the Persian Gulf by Nasser al-Din Shah Qajar and the role of Persepolis ship in creating internal and external security in this waterway, are described through descriptive and analytical methods and using historical sources and libraries. According to the results of this article, although Nasser al-Din Shah's main goal in creating the navy was to counter the intervention of the colonial powers, especially Britain, in the Persian Gulf region, he did not succeed and only managed to overthrow the rebel rulers with the Persepolis ship, punish and suppress the center on the northern shores of the Persian Gulf.
خلاصه ماشینی:
فصلنامۀ علمی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا (س ) سال سی ام ، دورۀ جدید، شمارۀ ٤٦، پیاپی ١٣٦، تابستان ١٣٩٩/ صفحات ٥٧-٣٣ مقاله علمی ـ پژوهشی نیروی دریایی ایران با تأکید بر نقش کشتی پرسپولیس 1 در امنیت خلیج فارس در دورۀ قاجار 2 حیدر امیری تاریخ دریافت : ١٣٩٨/١١/٢٠ تاریخ پذیرش : ١٣٩٩/٠٤/١٩ چکیده خلیج فارس و کرانه های شمالی و جنوبی آن همواره در سطح ملی ، منطقه ای و جهـانی از اهمیت سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی برخوردار بوده است .
با ورود کـشورهای اسـتعماری بـه منطقـه خلـیج فـارس ، ایـن منطقـه و کرانه های شمالی و جنوبی آن از اهمیت بین المللی در صفحۀ شطرنج سیاسی جهان برخـوردار شدند (عبدالامیر، ١٣٧٠: ٧٥) نادرشاه افشار (حک : ١١٤٨-١١٦٣ق / ١٧٣٦-١٧٥٠م ) برای سلطه بر خلیج فـارس ، در فکـر تشکیل نیروی دریایی منظم و کلاسیک بود؛ به همین دلیل با صرف هزینۀ گزاف ، بیست تا سی فروند کشتی از اروپا و هندوستان (انگلستان ) با خدمه های هندی و پرتغالی فراهم کرد، اما این نیروی دریایی دوام چندانی نیافت (کرزن ، ١٣٨٠: ٤٧١/٢) کریم خان زند (حک : ١١٦٣-١١٩٣ق / ١٧٥٠-١٧٧٩م ) برای حمله به بصره که به فرماندهی برادرش صادق خان در سال ١١٨٩ق / ١٧٧٥م .
دولت ایران به کمک این کشتی ها توانست قدرت خود را در بنادری چون لنگه ، بندرعباس و بوشهر پایدار سازد و به همۀ نقاط مرزی خود در جنوب سرکشی کند و بـر اوضـاع بنـادر و حکومت نواحی جنوب مسلط شود (٢٢ :١٩٩٠ ,political diaries of the Persian Gulf).