چکیده:
درباره شأن نزول آیات ابتدایی سوره معارج، دیدگاههای متفاوتی توسط مفسران بیان شده است. برخی با استناد به روایتی، شأن نزول آن را مربوط به انتصاب حضرت علی(ع) به امامت در روز غدیر میدانند و برخی دیگر، با توجه به مکیبودن سوره معارج، به این شأن نزول ایراد گرفته و شأن نزولهای دیگری را مطرح میکنند. مقاله حاضر با هدف بررسی دیدگاههای مفسران در این زمینه، به تحلیل رویکرد آنان در مورد شأن نزول این آیات و ارتباط آن با مکی یا مدنیبودن سوره پرداخته است. یافتههای پژوهش نشان داده است که قابل قبولترین روایت در شأن نزول این آیات، روایتی است که آن را مرتبط با وقایع غدیر میداند. در مورد ارتباط این شأن نزول با مکیبودن سوره نیز چند توجیه قابل ذکر است: اول، وجه مشترک همه شأن نزولها، ارتباط داشتن این آیات با آیه 32 سوره انفال با توجه به مدنیبودن آن است. دوم، احتمال دارد این شأن نزول، یکی از مصادیق آیه باشد. این برداشت با توجه بهمعنای شأن نزول و تفاوت آن با سبب نزول به دست میآید، چرا که طبق تعریف، شأن نزول، الزاماً اتفاقی نیست که در پی آن آیه نازل شده باشد. سوم اینکه آیه، نزول مجدد داشته و این اتفاق، در مواردی رخ داده است که آیه یا سورهای یک بار در مکه و بار دوم به سبب دیگری در مدینه نازل شده است و نیز احتمال تلاوت این آیات توسط پیامبر یا جبرییل، در هنگام وقوع آن حادثه. بنابراین، این شأن نزول برای سوره، صحیح ترین شأن نزول است و منافاتی با مکیبودن سوره ندارد.
خلاصه ماشینی:
در مورد ارتباط این شأن نزول با مکی بودن سوره نیز چند توجیه می توان بیان کرد: اول، وجه مشترک همه شأن نزول ها در ارتباط داشتن این آیات با آیه 32 سوره انفال با توجه به اینکه سوره ای مدنی است.
در این مورد نیز توجه به سه نکته ضروری است: اول اینکه این شان نزول هم همانند سایر شان نزول ها قائل به ارتباط آیات با آیه 32 انفال هست و سوره انفال مدنی است؛ یعنی در آن موقع و در مکه هنوز این آیه نازل نشده بود تا نضر با استفاده از آن درخواست عذاب خود را مطرح کند و دوم اینکه آیه دلالت بر فوری بودن نزول عذاب بعد از درخواست سائل دارد.
(طباطبایی، 1390، ج 6، ص 56 ) آن درخواست عذاب اتفاق افتاده را متفاوت نقل می کتتد؛ برای نمونه، در دو روایتی که مصداق سائل را نضر بن حارث می داند، یک روایت بیانگر وقوع اتفاقی در مکه و روایت دیگر در مدینه است؛ برای جمع بندی این مطالب و ارتباط شأن نزول های بیان شده با مکی یا مدنی بودن سوره معارج و در نهایت انتخاب دیدگاه برگزیده، باید گفت که هر چند شأن نزول هایی که مؤید نزول آیات در مکه هستند، به دلیل اشکالات وارد شده قابل قبول نیستند؛ ولی پذیرفته نشدن این شأن نزول ها منافاتی با نزول آیات در مکه ندارد و احتمال مکی بودن آیات را نمی تواند رد کند، زیرا همچنان که برخی آیات در پی سوال یا حادثه ای نازل شده اند، برخی دیگر ابتدائا و بدون حدوث سبب خاصی نازل شده اند.