چکیده:
نگرشی تاریخی–تحلیلی به سیر پیدایش و تطوّر تفسیر قرآن نشان دهندۀ گوناگونی رهیافتهای تفسیری با ویژگیهای مختلف مفسران است؛ به گونهای که ظهور پیوستة مفسران و ارائة تفاسیر جدید، فهم آیاتی از قرآن را به پدیدهای متغیر تبدیل کرده است. پرسش در خور تامل این است که منشا اختلاف برداشتها در فرآیند فهم قرآن چیست؟! به این پرسش پاسخهای گوناگونی داده شده است. این پاسخها عمدتا با نص قرآن یا شخصیت مفسران ارتباط دارد. اما فرضیۀ اصلی این نوشتار این است که یکی از عوامل موثّر در شکلگیری اختلاف نظرها در فهم و تفسیر قرآن برخاسته از رویکرد مفسران نسبت به قرائن تفسیری است. از آنجا که آیت الله صادقی مفسر معاصر شیعی و محمد عزّت دروزه مفسر معاصر اهل سنّت هر دو در تفسیر آیات الهی رویکردی اجتهادی دارند، لذا پژوهش حاضر به بررسی کاربست قرائن در فهم قرآن و نقش آن در دو تفسیر «الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنّة» و «التفسیر الحدیث» پرداخته و نشان داده است که تفاوت تفسیرها متاثر از تفاوت دیدگاه مفسران نسبت به قرینهها است.
The historical-analytic attitude towards the emergence and evolution of the quran shows the diversity of interpretive approaches with the various features of commentators.so that the emergence of commentators and present new interpretations has transformed the understanding verses of the quran into a variable phenomenon. What is the origin of differences in the process of understanding of the quran. various responses have been made to the question.these responses are mainly related to the text of the quran or the author of the interpreters. But the main premise of this paper is that one of the effective factors in the formation of disputes in understanding and interpretation of the quran is the interpretation of the interpreters approach to the application of the context. the present study is studying the applicability of context in understanding the quran from the point of view of contemporary Shiite interpreter Ayatollah Sadeqi Tehrani and contemporary interpreters from sunni Mohammad Ezzat Darwazah and its role in the variety of interpretive approaches and have shown that the difference in the view of the commentators towards the context.
خلاصه ماشینی:
ازآنجاکه آیتالله صادقی مفسر معاصر شیعی و محمد عزّت دروزه مفسر معاصر اهلسنت هردو در تفسیر آیات الهی رویکردی اجتهادی دارند، لذا پژوهش حاضر به بررسی کاربست قرائن در فهم قرآن و نقش آن در دو تفسير «الفرقان فی تفسير القرآن بالقرآن و السنّة» و «التفسير الحديث» پرداخته و نشان داده است که تفاوت تفسیرها متأثّر از تفاوت دیدگاه مفسران نسبت به قرینهها است.
در همین مسیر، پژوهش حاضر نیز بهمنظور تبيين نقش «قرائن» در شکلگیری تفاوتهای تفسيری سامان يافته است، اما باتوجهبه تنوّع و تعدّد تفاسير، ازلحاظ روش و گرايش تفسيری، تنها دو تفسير با عنایت به مجموع شاخصهای آنها از ميان تفاسير مختلف، بهعنوان محور پژوهش انتخاب شدهاند که عبارتند از «الفرقان فی تفسير القرآن» که اثر آيتالله صادقی میباشد، و يکی از تفاسير اجتهادی شيعی محسوب میشود که نويسندۀ آن، سبک تفسير ترتيبی را انتخاب کرده و از شاخصههای ويژۀ آن، تأمل در واژهها و عبارات هر آيه و آيات ديگر قرآن است؛ و همچنین «التفسير الحديث» تأليف محمد عزّت دَروَزَه، که يکی از تفاسير اجتهادی بنامِ اهل تسنّن است که بر اساس ترتيب نزول قرآن و توجه به موضوعاتی چون تاريخ، مخاطبان و مکی يا مدنی بودن آيات و سور بهرشتۀ تحریر درآمده است.
H. Al- Tha`labi, Abu Is'haaq, al- Kashf wa al- Bayaan `an Tafsir al- Quran, Beirut: Dar Ihya al-Toraath al- `Arabi, 1422 A.
Hasan, al- Tebyaan fi Tafsir al- Quran, Beirut: Dar Ihya al- Toraath al-`Arabi, n.
H. Darouzah, Muhammad `Izzat, al- Tafsir al- Hadith, Cairo: Dar Ihyaa al- Kotob al- `Arabiyyah, 1383 A.