چکیده:
گروهی از مغان یا روحانیون ایرانی در اوایل هزارة نخست پیش از میلاد با آمیختن سه تفکّر عمدة ساکنان بومی فلات ایران، مهاجرین آریایی و جهانبینی تمدّنهای میانرودانی مکتب حکمت ایرانشهری را بنا نهادند. این حکمت دربرگیرندة جهانبینی ایرانیان در زمینة فلسفه، نجوم و پزشکی بود. در عصر هخامنشی که ایرانیان از تفوق سیاسی بیشتری برخوردار بودند، جهانبینی ایرانی به مغرب زمین راه یافت. بعدها جهانبینی ایرانی با آیین متعالی اسلام درآمیخت و عصر طلایی اسلام را رقم زد. یکی از شیوههای انتقال جهانبینی ایرانی و حکمت ایرانشهری که حکیم طوس به گونهای استادانه از آن سود برده است بهرهگیری از اندرزنامهها و منابع حکمی و اخلاقی مندرج در متون پهلوی است. طرح اینگونه اندرزها گاه به طور مستقل انجام یافته نظیر اندرزهای بزرگمهر حکیم و گاه در فحوای داستانهای حماسی و پهلوانی و روایات تاریخی و افسانهها و داستانهای بلند و کوتاه غنایی و روایی جامه عمل پوشیده است. در این مقاله به نمونههایی از اینگونه اندرزها پرداخته شده که منشا آنها متون فارسی میانه است.
خلاصه ماشینی:
در واقع، یکی از دلایل تأثیرپذیری حماسة ملّی ایران صداقت و امانتداری حکیم طوس در ارائۀ حکمتهای ایرانشهری در قالب حکایات و حوادث تاریخی مبتنی بر خداینامهها و اسطورهها و حماسههای محفوظ در حافظۀ تاریخی ایرانیان و نیز در متون اوستا و پهلوی و روایان شفاهی بوده است.
در هزارۀ نخست پیش از میلاد تلاقی سه فرهنگ سترگ ساکنان بومی فلات ایران و مهاجران آریایی که از غربی و شرقی دریای کاسپی به این سرزمین سرازیر شده بودند، همراه با آموزههای گرانسنگ تمدّنهای میانرودانی موجب پیدایی آمیزهای از حکمت ایرانشهری شد که در عهد هخامنشی بهوسیلة مغان ایرانی گسترش یافت و سرانجام به آتن، پایگاه فلسفه غرب راه یافت.
یکی از شیوههای انتقال جهانبینی ایرانی و حکمت ایرانشهری که حکیم طوس به گونهای استادانه از آن سود جسته است، بهرهگیری از اندرزنامهها و منابع حکمی و اخلاقی مندرج در متون پهلوی است.
فردوسی پارهای آثار مکتوب نظیر: داستان زریر و پندنامة بزرگمهر حکیم را عیناً ترجمه و منظوم ساخته، اگر چه ممکن است ترجمههایی پیش از او نیز در شاهنامة ابومنصوری یا سرودههای دقیقی موجود بوده و حکیم طوس از آنها بهره برده باشد.
Pahlavi Pazand and Sanskrit Texts, Bombay, 1913.
-Gignoux, Ph. and Ahmad Tafazzoli, Anthologie de zadspram: edition Critique du texte Pehlevi [Book]/ Traduit et Commente, Paris Association pour l`avancement des etudes Iraniennes, 1993.