چکیده:
آثار پایه ستون های سنگی هخامنشیان به واسطه وسعت قلمرو فرمانروایی، در مناطق مختلف ایران به ثبت رسیده است. بقایای این سبک معماری را در مجموعه آثار: پاسارگاد، تخت جمشید، نقش رستم، لیدوما و تمب بت در فارس، آثار شوش در خوزستان، آثار سنگی هگمتانه در همدان، کاخ ریوی در استان خراسان شمالی و مجموعه کاخ های هخامنشی منطقه برازجان در استان بوشهر، می توان ملاحظه کرد. معادن استخراج سنگ های این بناها عمدتا محلی تشخیص داده شده اند؛ با این حال، در استان بوشهر از دو معدن باستانی «پوزه پلنگی راهدار» و «تنگ گیر برازجان» می توان نام برد که از معدن پوزه پلنگی بیشترین استخراج و به کارگیری سنگ های سفید کرم رنگ برای کاخ های منطقه برازجان به ثبت رسیده است. مهم ترین پرسش های پژوهش پیش رو عبارتنداز این که، ساختارشناسی و ارتباط میان سنگ های سیاه-خاکستری به کار رفته در معماری هخانشی کاخ های برازجان چیست؟ اما جهت ساختارشناسی سنگ خاکستری-سیاه کاخ هخامنشی چرخاب برازجان، نمونه های این نوع سنگ از کاخ چرخاب برداشت گردید که این نمونه ها با نمونه های سنگ خاکستری-سیاه کاخ های بردک سیاه و سنگ سیاه برازجان مورد مقایسه قرار گرفتند. با بررسی های پتروگرافی مقاطع نازک به دست آمده از کاخ ها و آنالیز شیمیاییXRD و XRF روند ساختارشناسی نمونه سنگ های خاکستری-سیاه کاخ های هخامنشی منطقه برازجان وارد مرحله تازه ای گردید. نتایج مطالعات پتروگرافی حاکی از آن است که نمونه سنگ های خاکستری-سیاه کاخ چرخاب با نمونه کاخ سنگ سیاه و بردک سیاه با توجه به زمینه میکرواسپارایتی تا اسپارایتی و مقدار کم میکرایت، همچنین ساختار لایه لایه ای، با یکدیگر مطابقت دارند. همچنین ارزیابی نمونه های آنالیزی XRD و XRF این سنگ ها حاکی از آن است که نمونه های کاخ چرخاب و سنگ سیاه یکسان هستند. باتوجه به این که رد معدن کاری برای سنگ های خاکستری-سیاه در استان بوشهر تاکنون یافت نشده؛ بنابراین می توان ادعا کرد که این سنگ ها از یک معدن غیرمحلی ناشناخته، استحصال و استخراج شده اند.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله سعی شده است که ضمن ساختارشناسی پایهستونهای خاکستری-سیاه کاخ هخامنشی چرخاب برازجان، مقایسهای بین نمونه سنگهای کاخهای بردکسیاه و سنگسیاه برازجان نیز صورت گیرد تا امکان برداشت سنگهای موردنظر از یک معدن یا معادن متفاوت بررسی شود.
در مقالهای تحتعنوان «بررسی تأثیرات ملاط سیمان در مرمت آثار سنگی محوطۀ میراث جهانی تختجمشید» بهکارگیری سنگهای سیاه صیقلی در کاخ تچر، تالار آیینه و صدستون و مجموعه کاخهای هخامنشی در استان بوشهر عنوان شده است (عابداصفهانی و هراتیاردستانی، 1367: 84).
همچنین در مقالۀ «فنشناسی سنگهای سیاه کاخهای دوران هخامنشی در مجموعۀ میراث جهانی پاسارگاد»، براساس ساختارشناسی سنگ با روشهای آنالیزی XRD و پتروگرافی بررسی سنگهای سیاه بهکاررفته در بناهای مجموعۀ کاخها انجام شده است (شیروانی، 1396: 149).
در مقالهای تحتعنوان «سنگشناسی بناهای تاریخی پاسارگاد و معادن مربوط» با استفاده از مقاطع نازک میکروسکوپی نوری، پتروگرافی نمونههای سنگی کاخهای مجموعۀ پاسارگاد انجام گردیده که با نمونۀ سنگ معادن سیوند و ابوالوردی خصوصیات مشترک دارند (سعیدی، 1396: 67)؛ همچنین در مقالهای با عنوان «امکانسنجی کاربرد دو نمونۀ نانو کامپوزیت آکریلیک/سیلان و نانوذرات رس در استحکامبخشی سنگ سیاه پاسارگاد»، نمونههای سنگی خاکستری مایل به سیاه کاخ اختصاصی کوروش و کاخ بارعام مورد آزمون XRD و XRF قرار گرفته است (عطاری و همکاران، 1396: 87).
با استفاده از روشهای آزمایشگاهی و علمی، و مقایسۀ نتایج این مقاله با نتایج مقالات پاسارگاد (Ibid) و تختجمشید (عابداصفهانی و هراتیاردستانی، 1387 :84)، بهخصوص ارتباط بین منابع استخراج سنگهای خاکستری-سیاه مجموعه آثار هخامنشی در منطقۀ برازجان از معادن فارس، بهخصوص معدن کوه مجدآباد در اطراف تختجمشید و معدن سرپنیران و احمدبیگی در پاسارگاد منتفی است.