چکیده:
برنامۀ سیروسلوک عرفانی که خواجه عبدالله انصاری تدوین و تبیین کرده، دارای مقامهایی است که برخی از آنها از جهت لغوی و معنایی مشابه هم هستند. مقایسه و بررسی تطبیقی این مقامهای مشابه، تصویر روشنی از مسیر سیر و سلوک ترسیم میکند و زمینۀ بهرهمندی هرچه بیشتر محققان و علاقهمندان در زمینۀ عرفان را فراهم میسازد. در این مقاله تلاش شده است با استفاده از روش مقایسۀ تطبیقی، دو مقام انبساط (مقام چهلم) و بسط (مقام هشتاد و ششم) بررسی شوند. سوال اساسی این است: چه شباهتها و تفاوتهایی بین آنها وجود دارد؟ یافتهها حاکی از آن است که نقطة اشتراک در هر دو مقام، توجه به ارتباط عارف با مردم است؛ اما در مقام انبساط، به جهت اینکه این مقام در نیمة اول مسیر سلوک قرار دارد، علاوه بر ارتباط با مردم، ارتباط عارف با حق همچنان پررنگ است؛ اما در مقام بسط که در مراحل پایانی سلوک است، ارتباط با مردم و هدایت آنها بیشتر مورد توجه است.
خلاصه ماشینی:
سؤال اساسي اين است: چه شباهتها و تفاوتهايي بين آنها وجود دارد؟ يافتهها حاکي از آن است که نقطة اشتراک در هر دو مقام، توجه به ارتباط عارف با مردم است؛ اما در مقام انبساط، به جهت اينکه اين مقام در نيمة اول مسير سلوک قرار دارد، علاوه بر ارتباط با مردم، ارتباط عارف با حق همچنان پررنگ است؛ اما در مقام بسط که در مراحل پاياني سلوک است، ارتباط با مردم و هدايت آنها بيشتر مورد توجه است.
با توجه به اين توضيحات، در بررسي تطبيقي بين دو مرحلة ايماني که مقام انبساط در آن وجود دارد و مرحلة احساني که مقام بسط در آن است، ميتوان چنين گفت؛ مقاماتِ مرحله ايماني، در ميانه سير و سلوک قرار دارند و اگر چه مانند مراحل اولية سلوک نيستند، ولي هنوز عمق و شدت نيافتهاند و سالک مقاماتي را طي ميکند که نسبت به مرحلة قبل پيشرفتهتر و جديتر است؛ اما هنوز به شدت و قدرت مقامات احساني - که مرحلة نهايي را شامل ميشود ـ نيستند.
به عبارت ديگر، عارف زماني که بر حدود شريعت در ارتباط و انبساط مسلط شده باشد و در تمام لحظات، اين حدود براي او قابل مشاهده و رعايت باشد، ميتواند به ميان مردم برود و با آنها معاشرت کند و در اين معاشرت نبايد هيچگونه بخلي در هيچ زمينهاي از خود نشان دهد.