چکیده:
جنبش امام حسین(ع) در الگوسازی اندیشهای و رفتاری شیعیان نقش بسیار بنیانی داشته و تحلیلهای گوناگونی از آن شده است. اما چنین مینماید که بهرهگیری از نظریههای زبانشناختی میتواند افقهای تازهای را در تحلیل تاریخی این جریان مذهبی و اجتماعی ایجاد کند. این نوشتار بر پایهی نظریهی کنشهای گفتاری جان سرل (1999) در پنج گروه اظهاری، ترغیبی، عاطفی، تعهدی و اعلامی، به تحلیل سخنان امام حسین(ع) در گام آغازین جریان عاشورا از مدینه تا مکه میپردازد. نظریهی کنش گفتاری در زمینهی تحلیل گفتمان، بر عملکرد زبان تأکید دارد و سخن گفتن را یک کنش دانسته است. با کاربست این نظریه ضمن بررسی لایههای زبانی یک اثر، ویژگیها و زوایای پنهان متن را میتوان بررسی و آشکار کرد. پژوهش نشان میدهد که کنش اظهاری در سخنان امام بیش از دیگر کنشهاست و امام آنها را در عبارتی چون معرفی خود، بیان شرایط و قصد خویش اظهار کرده است. کنش ترغیبی، عاطفی و اعلامی با تفاوت زیاد کمتر از کنش اظهاریاند. در سخنان امام(ع) هیچ ترغیبی مبنی بر همراه کردن دیگران با خود دیده نمیشود و امام حتی به دنبال دعوت پنهانی یا برانگیختن مردم برای حمایت خود نیست. بررسی بافت موقعیتی و کنشهای گفتاری این سخنان نشان میدهد که حسین(ع) در این مرحله از حرکت خود، قصد جنبش یا ساماندهی برای گرفتن حکومت را ندارد و عملکرد ایشان عملکردی واکنشی بوده است نه کنشی.
خلاصه ماشینی:
بررسـی بافت موقعیتی و کنش های گفتاری این سخنان نشان می دهد که حسین (ع ) در این مرحله از حرکت خود، قصد جنبش یا ساماندهی برای گرفتن حکومت را ندارد و عملکرد ایشان عملکردی واکنشی بوده است ، نه کنشی .
البته می توان از دو مقاله نـام بـرد کـه در تبیین موضوعیت امام حسین (ع ) از این نظریه سود جسته انـد: «تحلیـل خطبـه ی حـضرت زینب (س ) در کوفه بر اساس نظریـه ی کـنش گفتـار سـرل »، نوشـته ی طـاهره ایـشانی و معصومه نعمتی قزوینی (١٣٩٣) و «تحلیل کنش گفتاری خطبه ی امـام حـسین (ع ) در روز عاشورا»، نوشته ی طاهره ایشانی و نیره دلیر (١٣٩٥).
از آنجا که بر اساس این نظریه «بافت موقعیتی » دارای اهمیت است ، عنوان بعـدی اختـصاصاً به این بافت می پردازد و سپس بحث اصلی ، یعنی تحلیل سخنان امام حـسین اسـت بـا ١١ عنوان به همراه جدولی برای تسهیل بررسی ارائه می شود.
برای مثال ، در سخنان امام حسین کنش های ترغیبی در گفتار ایشان با افراد نیست ، بلکه عموماً در جملات دعایی دیده می شود و به همین علت این گونه آورده شده است : کنش ترغیبی (امام ـ خدا).
با درنظرگرفتن تقدم قول ابومخنف (گزارش قبل ) بر قول ابن اعثم ، جـدول کـنش هـای گفتاری این قسمت تنظیم نشده است ، ولی کنش های گفتار امام حـسین در ایـن قـول نیـز بیشتر عاطفی و اظهاری اند.