چکیده:
یکی از میراثهای ماندگار عارفان و مشایخ تصوف، مکتوبات آنان است. مکتوبات، نامههایی است که عارفان و صوفیان اغلب به قصد بیان تعالیم، اندرز و ارشاد و ذکر پارهای از رموز عرفانی، حقایق حکمی و معارف الهی به معاصران خود مینوشتند. به بیان دیگر از دیرباز مکاتبات و گفتگوهای نوشتاری در بین صوفیه به مثابۀ وسیلة تعلیم و پرسش و پاسخ معمول بوده و مشایخ طریقت برای بیان اندیشههای خود از ساختار نامهها بهره میگرفتند. نامههای قطبالعارفین، ذوالنون مصری و تاجالعارفین، جنید بغدادی نخستین مکتوبات بازمانده از پیشگامان طریقت است. این نامهها در شمار منابع دست اولی است که به زبان عربی، با نثری صوفیانه و عباراتی در شرح تعالیم عرفانی و عقاید متصوفه نگاشته شده است. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی وجوه مختلف مکاتبات این دو عارف نامی میپردازد و هدف آن تحلیل شاخصههای ساختاری و محتوایی و واکاوی درونمایههای پنهان در نامههای آنهاست. از جمله نتایج حاصل از این پژوهش عبارت است از: گردآوری و انتشار فهرستی نظام یافته از مکاتبات پراکندة ذوالنون مصری و جنید بغدادی، به دست دادن تحلیل و تصویری از ساختار و شکل مکاتبات، شیوة نوشتاری، ارکان، انواع، چگونگی تبادل، محتوا، کارکرد، دقایق و اشارات معنایی، راویان و مخاطبان نامهها.
One of the lasting legacies of Islamic mystics and Sufi elders is their maktoobat (writings). Maktoobat are letters that mystics and Sufis used often to write to their contemporaries with the aim of expressing their own teachings, advices and mentioning some of the mystical mysteries, theological truths and divine teachings. In other words, maktoobat have long been common among the mystics as a means of teaching, questioning, and answering, and the Sufi elders used letters to express their thoughts. The letters of Dhul-Nun al-Misri and Junayd of Baghdad are the first surviving writings of the pioneers of Islamic mysticism. These letters are among the first-hand sources written in Arabic, with mystical prose and phrases, describing mystical teachings and beliefs. The present article, by using descriptive-analytical method, attempts to analyze the structural and content characteristics of these letters and explore their hidden themes. The results of the research are as follows: compiling a systematic list of scattered correspondences of Dhul-Nun al-Misri and Junayd of Baghdad; providing an analysis of the structure and form of correspondences; explaining the types, elements, styles of writing and contents of the letters; introducing the narrators and the audiences of the letters.
خلاصه ماشینی:
عالي عباس آباد (١٣٨٤)، در مقالۀ «ذوالنون أبوالفيض ثوبان بن ابراهيم المصري »، شرح حال جامعي از ذوالنون بدون اشاره به مکاتباتش ارائه داده و حسيني (١٣٨١)، در مقالۀ «زبان فاخر و لسان واجد تصوف ؛ مروري بر شرح احوال و آثار و افکار شيخ المشايخ ، سيدالطايفه ، لسان القوم ، طاووس العلما و سلطان المحققين جنيد بغدادي»، تنها به ذکر نام برخي از نامه هاي جنيد و مشايخي که با وي مکاتبه داشته اند، اکتفا کرده است .
٣. نامۀ ذوالنون به بايزيد بسطامي (م ٢٦١ق ): اين مکتوب به روايت عبدالوهاب بن علي، منقول از عبدالکريم بن هوازن قشيري در الکوکب الدري (ابن عربي ١٣٩٦: ٣٥٥) مندرج است .
٤. نامۀ ذوالنون در بيان توصيه هاي علما: اين مکتوب به روايت عماد ابوثناء منقول از تاج الاسلام ابوعبدالله خميس در الکوکب الدري (ابن عربي ١٣٩٦: ٣٥٥) آمده است .
ساختار نامه : اين نامۀ دو صفحه اي جنيد دلجويينامه اي است که بدون مقدمه و رکن صدر و با خطاب «برادرم » به مخاطب نامه آغاز ميشود.
نامۀ جنيد در بيان مقام تفريد و تجريد: اين مکتوب در اللمع (سراج ١٩١٤: ١٣٠)، با عنوان صدر يکي از نامه هاي جنيد آمده و تنها يک بند از متن آن باقي مانده است .
نامۀ جنيد در بيان مقام رضا، انس و خشنودي حق : اين مکتوب در اللمع (سراج ١٩١٤ :١٣١)، ضبط شده و مخاطب آن ذکر نشده است .
نامۀ جنيد به يکي از دوستان : اين مکتوب در الاولياء (اصفهاني١٩٥٥ :٢٧٩)، به روايت هارون بن محمد ضبط شده است .
Tehrān: Elm. E ne Ara ¸ Mohy o al-dd n Mohammad.