چکیده:
در حیات انسان عوامل بسیاری در شکلگیری هویّت فردی او دخالت مستقیم یا غیر مستقیم دارد که در مجموع، موجب تمایز فرد از دیگران میشود. در نظام فکری ابن سینا برخی از عوامل هویّتساز مانند ویژگیهای فیزیولوژیکی، مستقیما با بدن و برخی دیگر مانند روحیات و خلقیات، مستقیما با نفس در ارتباطاند؛ اما با توجه به رابطۀ تنگاتنگ و دوسویهای که میان نفس و بدن برقرار است، این عوامل نیز همواره از حالات و ویژگیهای یکدیگر متاثرند و در کنار هم در شکلگیری هویّت فرد نقش ایفا میکنند. هدف نوشتار حاضر این است که با روش توصیفی- تحلیلی دیدگاه ابنسینا دربارۀ چگونگی تاثیر عوامل غیر اکتسابی بر شکلگیری هویّت فردی انسان را در پنج مقطع مهم حیات، یعنی «دوران جنینی»، «زمان تولد تا دوسالگی»، «دو تا پنجسالگی»، «ششسالگی تا ابتدای نوجوانی» و «دوران نوجوانی و جوانی» واکاوی کند. از میان این عوامل، برخی مانند «ماده اولیۀ بدن»، «جنسیت» و «محیط خانواده»، میتوانند متاثر از دخالت انسانهای دیگر باشند؛ ولی برخی دیگر مانند «محیط زیست» و «فصول مختلف سال»، عوامل کاملا طبیعی هستند که اساس تغییر در آنها خارج از حیطۀ انسان است. این عوامل که تاثیرات بلندمدت یا کوتاهمدتی در جنبههای فیزیولوژیکی، اخلاقی و رفتاری انسان دارند، در مجموع سازندۀ فردیّت او هستند.
In human life, many factors are directly or indirectly involved in the formation of her individual identity, which, in general, distinguishes her from others. Avicenna''s system of thought, some identifying factors, such as physiological characteristics, are directly related to the body, and others, such as moods and temperaments, are directly related to the soul; However, due to the close and two-way relationship between the soul and the body, these factors are always influenced by each other''s moods and characteristics and together play a role in the formation of one''s identity. The purpose of this article is to use the descriptive-analytical method of Avicenna''s view on how non-acquired factors affect the formation of human individual identity in five important stages of life, namely “embryonic period”, “birth time to two years”, “two to five Age”, “Six years to the beginning of adolescence” and “Adolescence and youth”. Among these factors, some, such as “raw material of the body”, “gender” and “family environment”, can be influenced by other human interventions; But others, such as the “environment” and “different seasons”, are completely natural factors in which man is not involved. These factors, which have long-term or short-term effects on the physiological, moral and behavioral aspects of man, are the total builder of his individuality.
خلاصه ماشینی:
در نظام فکري ابن سينا برخي از عوامل هويت ساز مانند ويژگيهاي فيزيولوژيکي، مستقيما با بدن و برخي ديگر مانند روحيات و خلقيات ، مستقيما با نفس در ارتباط اند؛ اما با توجه به رابطۀ تنگاتنگ و دوسويه اي که ميان نفس و بدن برقرار است ، اين عوامل نيز همواره از حالات و ويژگيهاي يکديگر متأثرند و در کنار هم در شکل گيري هويت فرد نقش ايفا ميکنند.
هدف نوشتار حاضر اين است که با روش توصيفي- تحليلي ديدگاه ابن سينا دربارة چگونگي تأثير عوامل غير اکتسابي بر شکل گيري هويت فردي انسان را در پنج مقطع مهم حيات ، يعني «دوران جنيني»، «زمان تولد تا دوسالگي»، «دو تا پنج سالگي»، «شش سالگي تا ابتداي نوجواني» و «دوران نوجواني و جواني» واکاوي کند.
اين کاوش در آثار ابن سينا صورت ميگيرد که يکي از شايسته ترين گزينه ها براي چنين پژوهشي است ؛ زيرا استفادة به جايي که از داده هاي دو حوزة فلسفه و طب براي درک عميق تر مسايل آن ها کرده است ، باعث ميشود ديدگاه هايش دربارة بعد جسماني و نفساني انسان ، استحکام و اعتبار متفاوتي از ديدگاه ساير متفکران هم طراز خود داشته باشد.
بايد يادآور شويم که در مجموع آثار ابن سينا، تعريفي از هويت فردي (به معناي رايج در روان شناسي امروز) مشاهده نميشود و اين بدان دليل است که در فلسفۀ اسلامي مباحث مربوط به روان انسان به عنوان يکي از بخش هاي فلسفه و ذيل مبحث «علم النفس » مطرح ميشود و به تبع ، منظر و تعابير ابن سينا که مبتني بر فلسفۀ مشاء است ، با منظر و تعابير روان شناسانه يکسان نخواهد بود.