چکیده:
در داستان کاموس کشانی شاهنامه در چند بیت اشارات نجومی دیده میشود و به زمان بعضی اتّفاقات نیز اشاره شده است. در این میان اصطلاحات «ماهی، بخش، ماه» مورد بررسی قرار گرفته و با نقل و نقد پارهای از شروح محقّقان، معنی و مفهوم درست ابیات، پیشنهاد شده و زمان نسبی اتّفاق آن در فصل و ماه شمسی و قمری ارائه شده است.
خلاصه ماشینی:
سر از بخش ماهی برآورد ماه دکتر محمود مدبّری1 چکیده در داستان کاموس کُشانی شاهنامه در چند بیت اشارات نجومی دیده میشود و به زمان بعضی اتّفاقات نیز اشاره شده است.
اکثر نسخ خطّی و همۀ چاپها به جای «بخش» واژۀ «برج» را ضبط کردهاند: سر از «برج ماهی» برآورد ماه بدرّید تا ناف شَعر سیاه (مکان، 1829: 2/661، مول، 1353: 3/45، وولّرس، 1875: 2/927، کلاله، 1312: 2/212، دبیر، 1381: 2/934، کزّازی، 1390: 4/ 115) واژۀ «بخش» در این بیت، تنها منحصر به چاپ دکتر خالقی مطلق است و استناد آن بر سه نسخۀ کهن است: نسخۀ فلورانس که «بخش» بدون نقطۀ حرف اوّل است؛ نسخۀ استانبول بدون نقطه و نسخۀ استانبول 2 که در این بیت، این نسخه مبنای متن چاپی قرار گرفته است.
استاد دکتر خالقی مطلق در شرح و توضیح بیت و اینکه «شَعر سیاه» شب تاریک است، در معنای آن مینویسد: «جهان چون قیر تاریک بود و ناهید و بهرام و تیر ناپیدا که ماه از برج ماهی سرزد و با پرتو خود شب تاریک را تا ناف شکافت و روشن کرد» (یادداشتها 2/48) و سپس ادامه میدهد: «در دانش ستارهشناسی، ستارگان و بروج را به نر و ماده تقسیم میکردند و هرگاه ستارۀ نر در برج ماده یا ستارۀ ماده در برج نر میرفت، آن را سست و تاریک، ولی اگر ستارۀ نر در برج نر و ستارۀ ماده در برج ماده میرفت، آن را نیرومند و تابنده میگفتند ...