چکیده:
جناس، یکی از مهمترین صنایع و ترفندهای ادبی است که شعر سبک آذربایجانی را به جوهر حقیقی خود، یعنی زیبایی پیوند میزند. نظامی گنجوی، از برجستهترین شاعران فارسیزبان است که توانسته بهطور کامل از ظرفیتهای جناس در غنای موسیقیایی و زیباییآفرینی آثار خویش بهره گیرد. در کتابهای بلاغی و سبکشناسی، با وجود ارائة انواع تقسیمبندی جناس، اشارة چندانی به کارکردهای زیباییشناسی آن نشده است. از این رو در مقالة حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی، ضمن ارائة بسامد دقیق انواع جناس در منظومة لیلی و مجنون، هنرمندی و توانایی نظامی در زمینۀ بهرهگیری از کارکردهای مختلف جناس، تحلیل و ارزیابی شده است. با توجه به بررسیهای انجامشده، درمجموع 1964 مورد از انواع جناس در منظومة لیلی و مجنون یافت شد که از این میان، جناس مضارع با فراوانی 9/35 درصد و لاحق با فراوانی 3/31 درصد، بهترین عرصه برای هنرنمایی نظامی بوده است. نتیجة این پژوهش حاکی از خلاقیت و تنوّع کارکردهای جناس در بافت کلام نظامی است؛ مانند تقویت موسیقی درونی و بیرونی اثر، انسجام لفظی و معنایی سخن، التذاذ ادبی مخاطب بهسبب درک روابط معنایی اجزای کلام و همنشینی هنری جناس با دیگر صنایع ادبی (تکرار، واجآرایی، تضاد و تلمیح) در یک بیت.
Pun is one of the most important literary techniques and tricks that link Azerbaijani style poetry to its true essence, beauty. Nezami Ganjavi is one of the most prominent Persian language poets who has been able to exploit all of his pun capacities in musical and aesthetic richness of his works. In rhetorical books and stylistics, despite the presentation of various types of division, there has been little mention of aesthetic functions. Therefore, in the present article, with a descriptive-analytic approach, while presenting the exact frequency of puns in the poetry of Leili and Majnoon, the artistic and Nezami ability to utilize various functions of the genus is analyzed and evaluated. According to a total of 1964 studies, a variety of pun were found in Leili and Majnoon, of which the pun mozare with a frequency of 35.9 and pun lahagh with a frequency of 31.3 were the best areas for nezami art .The result of this research suggests the creativity and diversity of pun's functions in the context of Nezami poems, Like: Strengthening the inner and outer music of the work, Verbal and Semantic coherence of speech, The literary resolution of the audience due to the understanding of the semantic relations of the components of the word, An artistic companion to other literary speech(Repeat, alliteration, allusion, Tazad) in a poems.
خلاصه ماشینی:
مزيد: فياضــــــيه ابــــــر جــــــود گشــــــتن ريحـــــان همـــــه وجـــــود گشـــــتن (نظامي، ١٣٨٥: ١٨) ره پرشــــکن اســــت ، پــــر بــــيفکن تيــــغ اســــت قــــوي ســــپر بــــيفکن (همان : ٤٩) بـــــرده ز دمـــــاغ دوســـــتان رنـــــج خوش بــــــويي آن تــــــرنج و نــــــارنج (همان : ٥٥) چـــون ســـيد عـــامري چنـــان ديـــد از گريــــه گذشــــت و بــــاز خنديــــد (همان : ٦٢) ليلـــي کـــه بـــه خـــوبي آيتـــي بـــود وانگشـــــــت کش ولايتـــــــي بـــــــود (همان : ٨١) بـــا لشـــکر خـــود کشـــيده شمشـــير افتـــــاد در آن قبيلـــــه چـــــون شـــــير (همان : ٩٧) زائد: چـــون گـــرد شـــود وجـــود پســـتم هرجــ ـا کــــه روم ، تـ ــو(هراماپرن :سـ٤ــ٠ـت٢م ) گـــر خطبـــۀ تـــو دمنـــد بـــر خـــاک زر خي ــــزد ازو ـ ـــه جاي (خهامشاــن ـ:ـا٣٢ک) مـــــــيبين و مپـــــــرس حـــــــالتم را مـــــيکن بـــــه قضـــــا حـــــوالتم را (همان : ٧٥) آن کــــــس کــــــه دم نهنــــــگ دارد بــــه زآنکــــه بمانــــد و ننــــگ دارد (همان : ١٠٥) بـــــا پيشکشـــــي ز هـــــر طرايـــــف آورده ز روم و چـــــــين و طـــــــايف (همان : ١٢٢) کـــارش همـــه بوســـه و کنـــار اســـت تو در غم کارش ، ايـن چـه کـار اسـت ؟ (همان : ١٢٦) مذيل : چــون شــاه جهــان بــه مــن کنــد بــاز کـــاين نامـــه بـــه نـــام مـــن بپـــرداز (همان : ٢٤) ليلـــي چـــو گـــل شـــکفته ميرســـت مجنــون بــه گــلاب ديــده ميشســت (همان : ٦١) بـــــا ســـــيد عـــــامري در آن بـــــاب گفــــت آفــــت نارســــيده دريــــاب (همان : ٧٣) از دل بـــــــه هـــــــوا بخـــــــار داده خـــــارا و قصـــــب بـــــه خـــــار داده (همان :١١٠) از کوهــــۀ غــــم شــــکوه بگرفــــت چـــون کـــوه گرفتـــه ، کـــوه بگرفـــت (همان : ١١٩) خيــــريش نــــه زرد بلکــــه زر بــــود نــــي بــــود وليــــک نيشــــکر بــــود (همان : ١٦٠) وجود افزونه در آغاز، ميان يا پايان دو لفظ متجانس ، باعث زيبـايي، ثبـات سـاخت صوري جمله (به دليل شباهت دو لفظ و همگوني و تناسبي که مخاطـب در ذهـن خـود بين اين دو لفظ برقرار ميکند) و ايجاد موسيقي دلنشيني ميشود و مخاطـب بـا مقايسـۀ دو لفظ متجانس که يکي از آن ها افزونه اي (در آغاز، ميان يا پايان کلمه ) دارد، عـلاوه بر درک زيبايي موسـيقايي حاصـل از جنـاس ، تفـاوت و رابطـۀ بـين کلمـات و قـدرت حروف در پيدايش کلمات جديد و تأثير آن ها را در زيبايي زبان درمييابـد.