چکیده:
در دهههای اخیر به دلیل تغییرات اقلیمی، از جمله خشکسالی و مداخلات انسانی، طوفانهای گرد و غبار شدت یافته است. گرد و غبار، علاوه بر جابهجایی و از دست رفتن ذرات خاک، باعث آسیبهای شدید اقتصادی و اجتماعی و سلامت میشود. استان خراسان رضوی به سبب موقعیت استراتژیک، از جمله قطب صنعتی و کشاورزی و پذیرایی سالیانه بیش از 29 میلیون زائر از داخل و خارج از کشور، بهخصوص در فصول و ماههای همراه با مناسبتها، دارای اولویت بررسی از نظر فراوانی گرد و غبار است. هدف پژوهش حاضر بررسی و روندیابی فراوانی رخدادهای گرد و غبار و تحلیل تأثیرپذیری آن از تغییرات اقلیمی با در نظر گرفتن روند خشکسالی و تغییرات سطحی زمین با مطالعة روند تغییرات درصد تراکم پوشش در طول دورة آماری بود. نتایج شمارش کدهای گرد و غبار نشان داد رخدادهای گرد و غبار با منشأ محلی از فراوانی بیشتری برخوردار است. بر اساس تحلیل ماهیانة پدیدة گرد و غبار، ایستگاههای سرخس و مشهد مناطقِ با بالاترین تعداد روزهای غبارآلود در محدودة مطالعاتی، در تابستان و بهار و ماههای ژوئن و ژوئیه هستند. نتایج رگرسیون خطی شاخص خشکسالی و روزهای دارای گرد و غبار محلی ماهیانه حاکی از ارتباط معنادار در جهت افزایش گرد و غبار همراه افزایش شدت خشکسالی در ایستگاههای مشهد و سرخس، طی دورة آماری 27 ساله، در سطح 99 درصد اطمینان است. در نهایت، با توجه به نتایج بهدستآمده از بررسی تغییرات سطحی زمین، لزوم پیگیری برنامههای آمایش سرزمین همراه استفاده از روشهای کوتاهمدت تثبیت خاک، به منظور کاهش خسارات اقتصادی و حفظ سلامت ناشی از گرد و غبار در ماهها و فصول پرتردد، تا دستیابی به نتایج روشهای بلندمدت توصیه میشود.
In recent decades, dust storms have intensified due to climate changes, including drought and human interventions. In addition to removing soil particles, dust brings storms bring about severe economic, social, and health problems. Due to its strategic conditions – including its status as an industrial and agricultural hub and the province hosting more than 29 million Iranian and international pilgrims, especially during the seasons and months with specific holidays – should be prioritized in the examination of dust storm frequency. The purpose of this study was to examine and track the frequency of dust storms and analyze the effect of climactic changes on them through the investigation of drought trend as well as the trend of changes in the land surface coverage percentage during the statistical analysis period. The results of counting the dust codes showed that dust storms with local origin had the highest frequency. According to the monthly analysis, Sarakhs and Mashhad stations had the most dust phenomena, with the most dusty days in the study area during summer and spring seasons, especially June and July months. The results of regression analysis of drought index and the monthly local dusty days indicated the existence of a significant, positive relationship between dust increase and drought intensity in Mashhad and Sarakhs stations during the statistical period of 27 years at 99 percent confidence interval. Finally, in the light of the results obtained from the examination of the land surface changes, it is recommended that land use plans be used along with short-term methods of soil stabilization in order to reduce the economic damages and preserve people’s health against dust during busy months and seasons so as to achieve the goals of long-term methods.
خلاصه ماشینی:
بـرآورد طـولانيمـدت داده هاي گرد و غبار در سطح جهان نشان ميدهد تغيير در ميزان و الگـوي بـارش و افـزايش دمـا (ميراکبري و همکاران ١٣٩٧: ٦٠٥؛ رضايي و قاسميه ١٣٩٨: ٩٤) ميتواند آغازگر تغييراتي در جـو (ولي و روستايي ١٣٩٦: ١٩٤) و در سطح زمين باشد (١٤١٤ :٢٠١١ Sohn &Lee ) که سبب وقـوع مخاطرات طبيعي، از جمله افـزايش طوفـان هـاي گـرد و غبـار (بروغنـي و همکـاران ١٣٩٤: ٤٧)، ميشود.
در ايـن ميـان ، بررسـي رونـد تغييـرات نزديـک بـه سـه دهـه شـاخص هـاي اقليمـي در شهرستان هاي غرب استان خراسان رضوي نشان ميدهـد بـا مسـاعد شـدن شـرايط اقليمـي بـراي افزايش گرد و غبار روند تغييرات روزهاي با ديـد افقـي کمتـر از m٢٠٠ در طـول دورة مطالعـاتي افزايشي بوده است (نعيمي و همکاران ١٣٩٨: ٤٢).
در بررسي ارتباط خشک سالي با طوفان گـرد و غبـار بـا اسـتفاده از شاخص SPI و تعداد روزهاي داراي گرد و غبار در استان يزد مشخص شد همبسـتگي معنـاداري بـا ميانگين گيري متحرک سه ساله برقرار است (خليقي سيگارودي و شاه بندري قوچاني ١٣٨٩: ٢٧).
مقادير ضريب همبستگي روزهاي غبارآلود محلي و SPEI ماهيانه و فصلي و ساليانه در کل دورٔە آماري ١٩٩٠ ـ ٢٠١٦ (رجوع شود به تصویر صفحه) ** معناداري در سطح ١ درصد ـ فاقد دادة کافي جهت آزمون روند بررسي داده هاي فصلي در بازة زماني ١٩٩٠ ـ ٢٠١٦ حـاکي از آن اسـت کـه در فصـل بهـار و زمستان تأثير خشک سالي بر گرد و غبار در ايستگاه هاي سبزوار، سرخس ، تربت حيدريه و همچنين در سطح استان معنادار است ؛ درحاليکه در تابستان و پاييز ارتباط معنـاداري بـين ايـن دو پـارامتر وجـود نـدارد (جـدول ٥).