چکیده:
با نگاهی گذرا به آثار تاریخی ، ادبی و هنری در می یابیم که نماد و نقش پرنده در زندگی فکری و اجتماعی ایرانیان از جایگاه مهمی برخوردار است.نقش پرندگان در افسانه ها و داستانهای ایرانی بسیار پر رنگ بوده است. ازجمله پرندگانی که در دوره باستان واسلام جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است طاووس می باشد.نقش طاووس همراه با درخت زندگی جایگاه مهمی را در هنر ایرانی به خود اختصاص داده است.این نقش اغلب با مفاهیم مذهبی همراه می باشد .نقش طاووس نه تنها به عنوان نقش نمادین در آثار هنری دوره اسلامی به کار گرفته شده است بلکه در دوره باستان وبه ویژه در آیین زردشت به عنوان مرغی مقدس مورد توجه بوده است.به همین جهت علاوه بر معانی نمادین و عمیق مذهبی بر روی سفال ، پارچه، فرش ، سردر مساجد و بازار ها و ... هم کاربرد زیادی داشته است.پژوهش حاضر سعی دارد به نماد و نقشمایه طاوس و حضور آن در آثار هنری ایرانی اسلامی را مورد بررسی قرار دهد این پژوهش به لحاظ ماهیت از نوع توصیفی – تحلیلی می باشد و به روش کتابخانه ای صورت گرفته است.
خلاصه ماشینی:
در هنر ايران نيز اين نماد همچنان مقدس قلمداد مي شده بطوري که در دو سوي درخت زندگي، از نقش هاي پر اهميت درهنر ايران باستان و تمدن ميان رودان ، به صور ت هاي مختلف ديده مي شود و نشان نگهباني دو طاووس از درخت به نشانه برکت و باروري، در مقابل قحطي و خشکي است که در فرهنگ هندي و اروپايي همواره در غالب اژدها يا مار مجسم شده است .
در دوران باستان اين نقش به مثابه ي مرغ مقدس مورد توجه بوده است (خزاعي: ١٣٨٦، ٨) در ايران باستان به عنوان مرغ ناهيد ، ايزد آب نيز مطرح مي باشد (پرهام ، ١٣٧١ :٥) اعتقاد بر اين است که طاووس به دليل نوشيدن آب حيات عمر جاودان دارد.
در فرش هاي بافته شده دوره صفويه و قاجار نيز نقش مايه طاووس حضور پررنگ دارد اغلب به صورت جفت و سينه به سينه و در درون قاب حضور يافته است .
نماد نقش طاووس به عنوان يکي از سمبل هاي پررنگ در نزد ايرانيان ، همواره پيوند عميقي با مقوله الوهيت داشته است با نگرشي تاويلي به اين اصل مهم مي توان اشاره کرد که اين نماد از عهد باستان تا دوره اسلامي و پس از آن ، خود را با آيين و باورهاي هر دوره منطبق ساخته و همچنان به عنوان پرنده اي مقدس در هنر ايران جلوه دارد.