چکیده:
نقد جامعهشناختی به بررسی رابطه اثر ادبی با جامعه و تأثیر متقابل آنها میپردازد. از آنجا که متن ادبی به عنوان کلیتی معنادار با جامعه، تاریخ، سیاست و اقتصاد رابطه دیالکتیکی برقرار میسازد؛ بنابراین بررسی جامعهشناختی متون ادبی نیازمند روشی است که قابلیت تبیین رابطه میان ساخت و محتوای اثر ادبی با ساختار اجتماعی را داشته باشد. بدین ترتیب پژوهش حاضر بر آن است تا با روش تحلیل محتوای کیفی و با رویکرد ساخت گرایی تکوینی گلدمن، ابتدا ساختار اثر ادبی و اساسیترین عناصر آن، مانند درونمایه، جهان بینی و شخصیت قهرمان رمان «العودة إلی المنفی» ( در راستای مؤلفههای نظریه ساختگرایی تکوینی) و سپس زیرساختهای مهم جامعه مصر در زمان «ابوالمعاطی ابوالنجا» را در دو سطح دریافت و تشریح، مورد نقد و تحلیل قرار دهد. نتایج پژوهش بیانگر آن است که ابوالمعاطی از طریق درونمایه فساد سیاسی، فاصله طبقاتی، ظلم اجتماعی و فقر اقتصادی را به تصویر کشیده و زمینه کشف ارتباط بین ساختار اثر ادبی خویش و ساختار جامعه مصر در بازه زمانی 1859 تا 1877 را فراهم ساخته است. همچنین جهانبینی نویسنده در قالب آگاهی جمعی طبقه متوسط نمود یافته است که قهرمان پروبلماتیک این آگاهی جمعی را به سمت آگاهی ممکن سوق داده است. در مرحله تشریح نیز جهت فهمپذیر کردن متن ادبی، رابطه اثر ادبی و ساختارهای اجتماعی، سیاسی، اقتصادی تبیین گردید و این امر حکایت از آن دارد که بین ساختار معنادار رمان ابوالمعاطی با ساختار سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه مصر در بازه زمانی پیشگفته تطابق و هماهنگی وجود دارد.
Sociological criticism examines the relationship between a literary work and society and their interplay. Whereas the literary text, as a meaningful whole, establishes a dialectical relationship with society, history, politics, and economics; So, the sociological study of literary texts requires a method that can explain the relationship between the construction and content of the literary work and the social structure. Thus, the present study intends to use the method of qualitative content analysis to criticize the structure of a literary work and its most basic elements including theme, worldview, the hero character in the novel " Return to Deportation "(Based on the Developmental Constructivism Theory) and then important infrastructure of Egypt society at the time of Egyptian author, Abu al-Muati Abu al-Naja. This novel was based on Goldman's developmental constructivist theory at two levels of perception and interpretation. The results of the research show that Abu al-Muati, by theme depicting political corruption, class distance, social oppression, and economic poverty, has provided the ground for discovering the relationship between the structure of his literary work and the structure of Egyptian society in the period 1859-1877. The author's worldview is also reflected in the collective consciousness of the middle class, which the problematic hero of this collective consciousness has led to possible consciousness. On the other hand, in the interpretation stage, to make the literary text comprehensible, the relationship between the literary work and social, political, and economic structures was explained. And this indicates that there is harmony and accommodation between the meaningful structure of Abu al-Muati's novel with the political, social, and economic structure of Egyptian society in the foregoing period
خلاصه ماشینی:
بدين ترتيب پژوهش حاضر بر آن است تا بـا روش تحليـل محتـواي کيفـي و بـا رويکـرد سـاخت گرايـي تکويني گلدمن ، ابتدا ساختار اثر ادبي و اساسيترين عناصر آن، مانند درونمايـه ، جهـان بينـي و شخصـيت قهرمـان رمان «العودة إلي المنفي » ( در راستاي مؤلفه هاي نظريه ساختگرايي تکويني ) و سپس زيرساخت هاي مهـم جامعـه مصر در زمان «ابوالمعاطي ابوالنجا» را در دو سطح دريافت و تشريح ، مورد نقد و تحليل قـرار دهـد.
در مرحلـه تشـريح نيـز جهـت فهم پذير کردن متن ادبي ، رابطه اثـر ادبـي و سـاختارهاي اجتمـاعي ، سياسـي ، اقتصـادي تبيـين گرديـد و ايـن امـر حکايت از آن دارد که بين ساختار معنادار رمان ابوالمعاطي با ساختار سياسي ، اجتماعي و اقتصادي جامعـه مصـر در بازه زماني پيش گفته تطابق و هماهنگي وجود دارد.
نظـر بـه اينکـه گلـدمن از پيشگامان ساختگرايي است و بررسي ساختگرايانه ، سـنگ بنـاي ديـدگاه نقـدي وي را تشکيل ميدهد و از سوي ديگر کشف ساختار معنادار سبب پيوند و انسجام اثر ادبي و عناصر سازنده آن (به عنوان متن ) با ساختارهاي جامعه (فرا متن ) ميشود، بدين ترتيـب اين پژوهش بر آن اسـت تـا بـه تحليـل سـاختارهاي معنـادار رمـان ابوالمعـاطي ابوالنجـا (١٩٣١- ٢٠١٦) و ساختار جامعه مصر در زمان اين رمان نويس مصري بپردازد.
۲- مباني نظري پژوهش جامعه شناسي ادبيات ، دانشـي بينارشـته اي اسـت کـه بـه بررسـي رابطـه آثـار ادبـي و مقتضيات جامعه ، پيوند بين ساختار ادبي و ساختارهاي جامعه و نيز تبيين جهان بيني و ديدگاه فکري ، اجتماعي و سياسي نويسنده اثر ادبي ميپردازد.