چکیده:
در آیه هفتم سوره مبارکه «آلعمران»، آیات قرآن به دو دسته «محکم» و «متشابه» تقسیم شدهاند. بر اساس این تقسیمبندی، برخی از آیات، دلالت صریحی بر معنای خود دارند و «محکم» شمرده میشوند و برخی دیگر که دلالت صریحی بر معنای خود ندارند، «متشابه» میباشند. همچنین در آیات ابتدایی برخی از سور قرآن کریم، حروفی به نام «حروف مقطعه» وجود دارد که به دلیل عدم صراحتشان، برخی از اندیشمندان علوم قرآنی، این حروف را از جمله آیات متشابه برشمردهاند و برخی دیگر، این رای را قبول ندارند. این اختلاف، در نزد دو تن از اندیشمندان بزرگ شیعه یعنی علامه طباطبایی صاحب «تفسیر المیزان» و آیت الله مصباح از دیگر مفسران معاصر شیعی قابل مشاهده است. بر همین اساس، نوشتار پیش رو عهدهدار بررسی اختلاف رای دو اندیشمند شیعی در این زمینه به شیوه مقایسهای است. آیت الله مصباح آیات قرآن را دو گونه و شامل محکم و متشابه معرفی کرده است، اما چنین انحصاری از کلام علامه به دست نمیآید؛ بلکه گویا ایشان، آیات را از زاویههای گوناگون قابل تقسیم میداند که محکم و متشابه و نیز مجمل و مبیّن، دو مورد از آن است. بر این اساس، حروف مقطعه در دیدگاه علامه، مجمل و در نظر آیت الله مصباح، متشابه شمرده میشوند.
The Quranic verses are of two kinds: Muhkam (clear and definite) and
Mutashabeh (ambiguous), as the Quran says in chapter "Al-e Imran" verse
seven. Based on this division some verses refer to the meaning explicitly and
others implicitly. Some chapters include letters in the first verses as
mysterious letters, scholars have included these letters as ambiguous verse
and some others deny. Allamah Tabatabaei and Mesbah Yazdi, accordingly,
do not have a common approach to mysterious letters. This paper attempts to
examine their view. For Mesbah Yazdi, Quranic verses are divided into two
types: Muhkam and Mutashabeh. Allamah Tabatabaei believes that Quranic
verses are not just two types. He indicates that Mujmal, Mobayyen, Muhkam
and Mutashabeh are some kinds of verses. He considers mysterious letters as
Mojmal but for Mesbah Yazdi they are Mutashbeh.
خلاصه ماشینی:
آيت الله مصباح آيات قرآن را دو گونه و شامل محکم و متشابه معرفي کرده است، اما چنين انحصاري از کلام علامه به دست نميآید؛ بلکه گويا ایشان، آيات را از زاويههاي گوناگون قابل تقسيم ميداند که محکم و متشابه و نيز مجمل و مبيّن، دو مورد از آن است.
تحليل مقايسهاي ديدگاه علامه و آيت الله مصباح در محکم و متشابهبودن حروف مقطعه در تحلیل دو دیدگاه مذکور لازم است در ابتدا دیدگاه این دو مفسر تبیین گردد، سپس روشن شود که آیا مفهوم متشابه در اين تفاوت دخالت دارد يا مصداقهاي آن؟ اگر مقطعات بر اساس ديدگاه علامه، نه محکم و نه متشابه باشند، در کدام دسته از آيات ميگنجند؟ همچنین با توجه به اینکه علامه در فرازي ديگر، آيات قرآن کريم را در محکم و متشابه محصور دانسته است، حل يا رفع اين تعارض ظاهري چگونه ممکن است؟ بر این اساس، لازم است در ابتدا به تبیین ديدگاهها و شفافکردن زوایای مختلف آنها پرداخته شود و سپس نقاط اشتراک و افتراق، ميزان افتراق و قابل جمع بودن يا نبودن دو ديدگاه و نیز مباني هر يک از دو ديدگاه و بيان ميزان تأثير آن مبانی در رهآورد هر يک از انديشهها مورد بررسی قرار گیرد: 3-1.
براي رفع اين تعارض ميتوان گفت: سخن علامه طباطبایی درباره «حروف مقطعه» با دلالت التزامي ميرساند که آيات قرآن، تنها يک تقسيم ندارند؛ يعني چنين نيست که فقط در دو قسم محکم و متشابه در نظر گرفته شوند.