چکیده:
یکی از پرسشهای مهم دربارۀ اخلاق این است که چرا آدمیان، به صرف ارادۀ اخلاقیزیستن، نمیتوانند اخلاقی زندگی کنند؟ به عبارت دیگر، چرا اخلاقیزیستن دشوار است؟ اینجاست که بحث از موانع اخلاقیزیستن به میان میآید. هر انسانی که خواستار اخلاقیزیستن باشد، با موانعی روبرو خواهد شد که او را از پیمودن راه اخلاقی-زیستن بازمیدارند. موانع اخلاقیزیستن به دو قسم جامعهشناختی و روانشناختی́ تقسیمپذیرند. موانع جامعه-شناختی اموری بیرونی اند که بر تصمیمات اخلاقی آدمی تاثیر مینهند و مانع آدمی برای اخلاقیزیستن می-شوند، از قبیل افکار عمومی، ارزشداوریهای دیگران، خوشایند و ناخوشایند و پسند و ناپسند دیگران. موانع روانشناختی، خود، بر دو قسمند: موانع معرفتی و موانع غیرمعرفتی. موانع روانشناختی معرفتی́ موانعیاند که در روان آدمی́ مانع اخلاقیزیستن میشوند و، البتّه، به معرفت مربوطند. با توجّه به سخنان امام علی، علیهالسّلام، عجب، جزموجمود، تعصّب و آرزواندیشی́ از موانع روانشناختی معرفتی اخلاقیزیستن اند. ما کوشیدهایم تا این مدّعا را با روشی توصیفی- تحلیلی اثبات کنیم و نشان دهیم که، بر اساس سخنان امام علی، علیهالسّلام، این موانع روانشناختی معرفتی چگونه مانع اخلاقیزیستن میشوند.
One of the important questions about morality is why human beings can’t live morally on the basis of moral will alone. In other words, why is it difficult to live morally? This is where the barriers to morality come into play. Any Human being who wants to live morally will face obstacles that prevent him from following the moral path of living. The obstacles of living morally can be divided into two sociological and psychological types. The sociological obstacles are some external factors that influence a person’s moral decisions and prevent him from living morally, such as public opinions, the value-judgments of others, the approvals and disapprovals, and likes and dislikes of others. The psychological barriers, themselves, are divided into two epistemological and non-epistemological types. The epistemological-psychological obstacles are obstacles that prevent moral living in the human psyche and are, of course, related to epistemology. According to Imam Ali (A.S.), pride, dogmatism, fanaticism and bigotry are among the epistemological- psychological obstacles. The present study makes an attempt to prove this claim in a descriptive-analytical way and to show how, according to Imam Ali (A.S.), these epistemological-psychological obstacles prevent moral living.
خلاصه ماشینی:
لذا، از نظر ايشان ، عقل حکم ميکند که آدمي از تجربۀ ديگران استفاده کند و عبرت بين باشد؛ اما حکم جاهلانۀ شخص معجب اين اســـت که او از هر حيث برتر از ديگري اســـت و همين برتري ́ ســـبب اســـتغنا از ديگري اســـت ؛ لذا عجب ́ مانع عبرت اندوزي و استفاده از تجربه هاي ديگران ميشود.
از آنچه تا اينجا گفتيم ، آشکارا ميتوان نتيجه گرفت که از نظر امام علي (ع ) عجب ́ در ساحت معرفتي آدمي مانع اخلاقيزيستن است ؛ به اين معنا که شخص معجب ́ خودش را بدون توسل به واقعيت ها در داشته هايش ، تافتۀ جدابافته از ديگران مي داند، فقط خودش را مي بيند، از داشــته هايش به شــگفت مي آيد و بدانها مي نازد.
تک صــدايي́ حاکي از اين اســت که شخص معجب از حيث رواني́ خودگزين است و خودگزيني هم مانع از بروز از فضايل ناظر به روحيۀ ديگرگزيني به عنوان يکي از مؤلفه هاي اخلاقيزيستن است ؛ از باب مثال ، تک صدايي ناشي از عجب ́ از بروز فضيلت مدارا؛ يعني، نگرش روادارانه به عقايد يا اعمالي که با عقايد يا اعمال خود شـــخص تعارض دارند، مانع ميشـــود.
در سخنان امام علي (ع ) عجب ́ سبب خشم و دشمني دانسته شده است (آمدي، ١٣٦٦، ج ٣، ص ٣٢٥)؛ چرا که شخص معجب چون خود را برتر از ديگري ميداند، خواهان اين است که همگان عقايد و تواناييهاي او را محور قرار دهند و براساس آنها امور را پيش ببرند؛ در نتيجه ، دوست دارد که همۀ نظرها را به خود جلب کند؛ اما وقتي با کساني روبرو ميشــود که بدو توجه نميکنند، کينۀ آنان را به دل ميگيرد.