خلاصه ماشینی:
"قبل از شروع به تجزیه و تحلیل نقش قوام در نجات آذربایجان، مناسب میدانم که چند خاطره راجع به او که از سه تن از رجال سیاسی و فرهنگی عصر محمد رضا شاه شنیدهام،برای شناسایی بهتر قوام در اینجا به صورت مقدمه بنویسم: اول،نویسنده،سالها قبل،از شادروان دکتر احمد هومن که یکی از رجال صاحبنظر ایران بود و پس از سید هاشم وکیل،رییس کانون وکلای دادگستری شد،پرسیدم به نظر شما مهمترین شخصیت سیاسی ایران در عصر پهلوی چه کسیست؟مرحوم دکتر هومن بدون هیچگونه تردید و تأملی گفت:قوام السلطنه؛ دوم،مرحوم دکتر نصرت الله کاسمی که او نیز از رجال ادبی و سیاسی ایران بود،مرا گفت که در 1324 قوام پس از حکیم الملک در برابر موتمن الملک،نامزد صدارت بود.
»بههرحال پس از سوار شدن به ماشین قوام گفت: «او میخواهد من،کریم رشتی را رها کنم که برضد من توطئه کند ولی من فعلا این کار را نخواهم کرد و او هم هیچ غلطی نمیتواند بکند!»11 مهمترین ادوار نخستوزیری قوام،یعنی اوج هنر و کوشش سیاسی او در بالاترین مقام سیاسی،دو مقطع است: اول،در 1324 که تا آن زمان قسمتی از خاک ایران هنوز در اشغال روسیهی شوروی بود و قوام با مهارت توانست در باب اعطای امتیاز نفت شمال ایران به دولت شوروی،استالین را فریب دهد.
3-شایعهی مربوط به فکر تجزیهی خراسان از ایران در شرایط کودتای 1299 بدین شرح است:که وقتی سید ضیاء به حکام و استانداری کشور،تلگراف کرد که حکومت کودتا را به مردم منطقهی خود اعلام کنند دکتر محمد مصدق در فارس و احمد قوام در خراسان از نشر این خبر استنکاف کردند."