چکیده:
طبقهبندی مفهومی واژهها یکی از موضوعاتی است که از دیرباز در حوزۀ مفهومشناسی و اصطلاحشناسی مورد توجه پژوهشگران بوده است. پژوهش حاضر با هدف طبقهبندی مفهومی واژههای مشتق و مرکب فارسی انجام شده است و برای این منظور، تعداد 660 واژۀ مشتق و مرکب که به روش نمونهگیری تصادفی نظاممند از فرهنگ املایی خط فارسی (صادقی و زندیمقدم، 1394) استخراج شدهاند براساس دو طبقهبندی مفهومی ارائهشده از سوی فلبر (1984) و وایسنهوفر (1995) مورد تحلیل و بررسی قرار گرفتهاند. نتایج این تحلیل نشان داد که این دو طبقهبندی قابلیت پوشش همۀ دادههای پژوهش را ندارند و فقط بخشی از دادهها را میتوان براساس آنها طبقهبندی نمود. در ادامه، به منظور رفع نواقص این دو طبقهبندی و دستیابی به یک نظام مفهومی جامع، روی دادهها عمل مفهومشناسی انجام شد که حاصل آن شناسایی 54 مفهوم زیربنایی مجزا بود که در نهایت در قالب یک الگوی طبقهبندی نظاممند ارائه شد. در این الگو، همۀ مفاهیم شناساییشده در قالب پنج گروه بسیار کلی ساماندهی شدهاند: (1) فرآیند که خود به دو دستۀ عمدۀ کنش و رویداد تقسیم میشود؛ (2) موجودیت که خود شامل دو دستۀ عمدۀ موجودیت فیزیکی و موجودیت انتزاعی است؛ (3) رابطه؛ (4) وضعیت؛ (5) ویژگی.
Conceptual classification of words is one of the topics that has long been considered by researchers in the field of conceptology and terminology. The present study was conducted with the aim of conceptual classification of Persian derivative and compound words and for this purpose, 660 derivative and compound words that were extracted from the ‘A dictionary of Persian orthography and spelling’ (Sadeghi and Zandi-Moghaddam, 2015) by systematic random sampling have been analyzed and examined based on two conceptual classifications presented by Felber (1984) and Weissenhofer (1995). The results of this analysis showed that these two classifications are not able to cover all research data and only part of the data can be classified based on them. Then, in order to eliminate the shortcomings of these two classifications and achieve a comprehensive conceptual system, conceptualization was performed on the data, which resulted in the identification of 54 separate underlying concepts, which was finally presented in the form of a systematic classification model. In this model, all identified concepts are organized into five general groups: (1) Process, which itself is divided into two main categories of action and event; (2) Entity, which itself includes the two major categories of physical entity and abstract entity; (3) Relationship; (4) Status; and (5) Property.
خلاصه ماشینی:
پژوهش حاضـر بـا هـدف طبقـه بنـدی مفهومی واژه های مشتق و مرکب فارسی انجام شده است و بـرای ایـن منظـور، تعـداد ٦٦٠ واژة مشتق و مرکب که به روش نمونه گیری تصادفی نظام مند از فرهنگ املایی خط فارسـی (صادقی و زندیمقدم ، ١٣٩٤) استخراج شده اند براساس دو طبقه بندی مفهومی ارائه شـده از سوی فلبر (١٩٨٤) و وایسن هوفر (١٩٩٥) مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته انـد.
پژوهش حاضر دو هدف اصلی را دنبال میکند: (١) ارزیابی دو نظام مفهـومی ارائـه شـده از سوی فلبر (١٩٨٤ ,Felber) و وایسن هوفر (١٩٩٥ ,Weissenhofer) در تحلیـل و طبقـه بنـدی معنایی واژه های مشتق و مرکب عمومی فارسـی؛ (٢) مفهـوم شناسـی مـدخل هـای واژگـانی مشتق و مرکب فارسی با هدف دستیابی به نظامی جامع از مفاهیم .
به منظور رسـیدن بـه ایـن اهداف ، دو پرسش کیفی اساسی مطرح شده است : (١) طبقه بنـدی مفهـومی فلبـر (١٩٨٤) و وایسن هوفر (١٩٩٥) تا چه حد قابلیت طبقه بندی واژه های مشتق و مرکـب زبـان فارسـی را دارد؟ (٢) نظام مفهومی حاصل از مفهوم شناسی واژه هـای مشـتق و مرکـب فارسـی چگونـه خواهد بود؟ دلیل استفاده از دو رویکرد فلبر و وایسن هوفر در این پژوهش این است که هـر دوی آنها از پیشگامان اصطلاح شناسی و مفهوم شناسی بوده اند و در کتـاب هـای تاثیرگـذار و الهام بخش خود به ارائۀ نظامی از مفاهیم برای طبقه بندی معنایی واژه ها پرداخته اند.